şebiwerkek

Were..Em şebiwêrkek Ber fireh raxîninHemî rahêjalên evîniyêLê bi civÎnin wekÎEvdalê Zeynê û Gula keşeSisê şev û sisê rojanli pey hevÊrîşek serxweş ûmestvexwarBerdin li ser lîsênxewa giranPirek bê dawîdamezrîninDi nav beraçav û razanê deHemî helbestên xweş û nexweşbi rêsinGava xunava zelalLi ser aniya te bi çirîsêEzê ji te bixwazimQulingek çeng şikestîDa hem êşû janê xweBi nalîna wî re bilorînimMÎna Evdal ûTevlî xwenerojên wîbibimDi gemyadirika rengîn deBi hejim ûNÎgaşa te didilê seqlanê deNoq bikim ûBavêjim li himbêza Pira bafid deBi wan birînêderman dayiJi rondikên min û teEmê zummênek kûrberdin ûHemî kulîlkên dil buharBileyizîninÇeqçeqa baskênpirpiîÎkaWê keserên mebi firîninLi hawîr dor goraBeko bi civîninDemê..Qulingê dil birîndarDerbasîlaleşa pîroz bi beEmêkevrê bextdana xweDi agirdana wî debi kolin ûPeymana kirîvatiyek saxlemRawestînin

Evînî

Zana Taş
nav xewn û xeyala
ez digerim bi şev
li te digerim
bi keser u axîn

bê te naçe jîyan
bê te nabe evîn
bê te şev tenê
ez tenê me

zarê, zarê zarêcan

dilê min de bu agir
çavê min de bu hêsir
zimanê min de bu evîn
şevê min de bu hêlîn

gulek bide destê min
çavê xwe berde çavên min
ji kela dilê xwe
ramusanek bide min

helbeste kurdi Dîyarbekir-Amidî *

Bi axên û zarîn duxanek bilind dibî ji DîyarbekirBi hawar û nalên dur û dirêj digirî yekEv Dîcla min eXirb, qûlube û sûrDemên borî û yên pêşî yad dikin.Dayîk, xûşk û rû yên xemgînBerhemên kevin û derebeganGav bi gav negere li AmedêTu yê verem bibî verem.Nêzîkî nexweşxanê, dibîstanê ewlekarîyêXanîyê şehirdarîyê, derîyê rêweberîyê nebe!Tu nikarî bijî Ku wicdan û îman bi te ra hebe.Gûh nede ax , derd û zarezara kesîBikeve cîyeke bê pencereBila pîyên te tebataNalêna axê nekinNexwe tu yê bi agirê Dîyarbekir bêyî vêketinBibî wek Kerem, Kerem.

helbeste kurdi cejna evine

Cejna evînê



Gava min gulek sorjêdikirdigiriya,lê gava min diyarîdilbera xwe dikirposmam bûû keniya .

helbeste kurdi ba

Guvguva bayekî tenikxwe li tenahiya minpêçabi hev regest û seyran kiringeh li jorgeh li jêr,biskovên fediyêji ser rûyêewrekî avisbi torîn û harbûna xwehilqopirandin. Tazî bi bapêçê reşerdikirgerm bûsar bûta xwîndi tamaran rebi lez geriya .Siwarê sevêserî berve jor hildidaçivîkên dengxweş jî ,ji dila difirînû ezmanli ber çavan dilotikî,netewitêbi niçûnaleke bilind reşeva tarî ronîkir ,ba ji gewdê minwesî .Ji nûveji xûdana xûlyanaba bihevketû ewrekî buharê peydakir;ji lêvanberve jêr diçûdi ser pêsîrzik û baxçê evînê rederbas bûbidûr ketwinda bûba, bapêç û ewrekî tenik

helbeste kurdi ba

Guvguva bayekî tenikxwe li tenahiya minpêçabi hev regest û seyran kiringeh li jorgeh li jêr,biskovên fediyêji ser rûyêewrekî avisbi torîn û harbûna xwehilqopirandin. Tazî bi bapêçê reşerdikirgerm bûsar bûta xwîndi tamaran rebi lez geriya .Siwarê sevêserî berve jor hildidaçivîkên dengxweş jî ,ji dila difirînû ezmanli ber çavan dilotikî,netewitêbi niçûnaleke bilind reşeva tarî ronîkir ,ba ji gewdê minwesî .Ji nûveji xûdana xûlyanaba bihevketû ewrekî buharê peydakir;ji lêvanberve jêr diçûdi ser pêsîrzik û baxçê evînê rederbas bûbidûr ketwinda bûba, bapêç û ewrekî tenik

helbeste kurdi Roj û heyv û keçeke bedew

Ji mêj vebedew û bilindiya temin diye ;ji roja kenê tehestên min hejandine ve ji wê çaxê vexewneke kaldi sîlava seveke bî detajana dide xwe,û di hêviyên nûgiha debi mija sibehê rebelaaaaaaav dibe .Ji mêj vedi bihna kulilkênku pelên wêbi xunava gulanêhatine şuştin,û di siya ewrekî tarvara deez li keçekê ku ji bîranînanxwe rizgar kirî ;pênûs û rûpelekî sipîji çavên felekê wergirtinedigerim .Bi dengê pirçepirçaîwarên fediyê remin baskên xweli perdeyên nazikiya tedixistin ,û reseba minji hevdîtina çûyî vebi xûlyana çurûsa çavên te redildaneweErê îşevdaxwaz û mêrantiya mindi hêmeniya serxweşiya te dexwe vedigevzînin .Erê îşevsiwarê harîtiya te me .Erê îşevte careke dinsiros û Akadadkali şûn ewrên buharêdihiştin lîsk û pêmahiya kenê xweli zozanên bîriya minversandî dihiştinû hezar şûşeyê bînêli taximên sînga geşmin şikandin ;hajêkêcînciqên wanbila bejna nazikbirîn nekin,çunkî dixwazimçêroka Domozo û Înenebi êşekên dûriyêsar nebe ·Ew çirçirokên şevêli ser dengêserçeyên sibehêxwe mezin nekin .Bila qircira bêdengiyêbajarê sozankembax nehêleû li nav pêmahiyakavilekî kêrça deli hêmanên sahiyanem negerin .Erê piştî min Akadadka şewitandtu nabêçiqas xweşî heneli pis sînorên lêvgulên texwe veşartine ji wê çaxa jibîrvaçûme dexewnên minbi tena xweaza dikenîn .

çiroke kurdi

Zebeşên Amedê û Çîroka Elo û Memo


Ji rojan rojekî li gundekî kurdistanê du bira hebun. Navê yên bi sala mezin Elo navê yê piçuk jî Memo bu. Bavê wan rojekî te re ber rehma Xwedê û ji dinê koç dike. Hîn erdê bavê Elo u Memo zuha nebi bu ku Elo ji birayê xweyê piçuk ra dibêje „malên bavê me ji min ra dikeve,“ Memo qebul nake û navbera wan çend roj bi şer u pevçunê derbas dibe. Lê davîyê herdu jî qerar didin ku bi ruspî yên gund ra bifikirin bi biryara wan razî bin.
Kal û pîrên gund li odekî rudinên û biryarek digrin û dibêjin: “Kî di jîyana xwe da rupelekî balkêş ravayê me bide, emê mal û milkê bavê we bidin wî.“ Birayê mezin dest bi jîyana xwe ya kevn rupelek tine ziman. Di wê da dibêje; „Ez rojek çum Amedê, li (sukê) çarşîyê tiştekî bala min kişand, min bi çavê xwe bawer nekir. Min çavê xwe girt û vekir, carek din dîsa mêzekir ku erê raste. Min berê jî zebeşên mezin dîtubu, lê qasî yên li wir mezin min nedîtibun. Her zebeşekî di derîyê mêrgehmet derbas nedibun. Ka we tu carî zebeşê mîhna vana mezin dîtîye? Pişt ra birayê piçuk dest pêdike u dibêje;„Rojek li mala me arvan qedîyabu, gere ez biçuyama aş. Lê ker a me çend roj berê hişk bibu. Ez çum malên hemû cîranên me gerîyam, lê tu kes kera xwe neda min. Bê çare ez vegerîyam mal û min ji xwe ra got, ezê arvan bi dîkê xwe bibim. Ez çum axur, min dîkê xwe derxist, hefsarê kerê avêt ser u du torbe genimê xwe li ser kir. Li ser torbê genim ez jî lê siwar bum û min ajot. Di demek şunda li pêşîya me çemek derket. Li ber çem ez ji dik peyabum û min ji cêba xwe kefkenîka xwe derxist.
Min berê genimê xwe yek bi yek avêt hêla din, dur re dîkê xwe jî avêt. Dawîyê da min xwe jî xist kefkanîkê, avêt û bi wî awayî em derbasî walî din bûn. Li wir min genime xwe ji erdê tovkir. Lê min nihêrî ku torbê min li ser dîk nayê terazîyê, lewra ji genimên min yek hebek kêm bu.
Min li der dora xwe nihêrî û dit ku heba genimê min di zike çuçikekî, çuçika ku li jorî me sekinîye, sor dike. Min carek din kefkanîka xwe ji cêba xwe derxist û kevirekî picuk xistê û avêt çuçikê. Kevir çu li çuçikê ket, çuçik ket xwarê. Min jî ji cêba xwe kêra xwe derxist û zikê çuçikê qelişand. Heba genimê xwe ji zikê wî derxist û anî danî ser torbe, torbe hat terazîyê. Dur re zikê çuçikê dirut û berda. Çuçik bi firê ket û çu, ez jî ketim ser rê ya xwe û berê xwe da aş.
Genimê xwe li aş hêrand û dîsa berê xwe da gund wê şevê şun da hatim mal.Sibe bu, ez çum axur ku li dikê xwe mêzekim, ew çava ye. Li axur, min dit ku li pişta dîkê min kullekî xeddar derketîye. Ez çum ba cîrana û min ji wan pirsî. Wan ji min ra gotin, ‚guz bîne, bicu û deyne ser birîna wî, ewê rehet be.’ Lê guz jî li herema me nema bun. Ez sê rojan gerîyam, min nedît. Pişt ra yekî ji min re got, ‚heger tu herî cem Pîrika Çîyayî, tu yê bikaribî ji wir guzekî bigrî.’ Li ser van gotinan ez çum hinda pirekê, min selav da û derdê xwe jê ra got. Pîrika Çîyayî jî ji min re got:- Welle layê min, min mehekî berê guzekî xwaribu, dixwazî kefçîkî bigre û têkev nav diranê min, belkî tu dîrhemek bibînî.
Min kefçî girt û ketim nav diranê wê. Di demek kurt da min nêzîka kîlokî guz berhev kir û jê xatir xwest û ketim rê. Hatim gund, guz danî ser birîna dîkê xwe. Serê sibê carek din çum axur ku min nerî pişta dîkêmin firîyaye û dirêj buye. Serê axur qul kirîye û serê pişta wî derketîye ser xanî. Lingê dîkê min li erdê ye lê serê wî li ezmana jî xuya nake. Min ji erdê kersekek ji xalîyê girt u avet serê dik.
Dilê xwe da got, kerseka min ê bighîjê serê wî. Lê kerseka ku min avêt, nehat xwarê. Dur re hilkişîyam ser dikê xwe û ber jor çum. Li jor min hew nerî ku ez li ezman nav ewran da me. Li ser ewran da hinek meşîyam, min dît ku kerseka min avêt jor, heft cotkar li ser wê cot dikin û li wir zebeşên qelew dirişînin. Min ji cêba xwe kêra xwe derxist û çum ber zebeşekî. Çer kêra xwe li zebeşê xist, kêra min ji destê min firya û ket xwarê. Dîsa vegerîyam jêrê û herim kêr a xwe bibînim. Ez çum ketim nava dikanên heddadan. Min li wir dit ku heft heddat ketinin ser kêr a min û li ser dişixulin ku heft satilê mezin ji kêr a min çêkin.“Birayê mezin tahamul nekir û di wir da gotina wî birî, ket navberê û got: „Ma çer kêrekîye ku jê heft satil çêdibin“. Birayê biçuk jî jê ra got: „Ew zebeşên te yên mezin ancax bi wî kêr a min tên kerîkirin.“Pişt ra ruspîyên gund her duh bira li kêkan hev dan runişkandinê û ji wan ra biryara xwe eşkere kirin û ji birayên piçuk, ji Memo ra gotin „Em mal û milkên bavê we didin Elo, lewra tu ne hewceyê wî yî, tu bi vî hunerê xwe ne tenê Amedê tu dikarî hemû dinê qezenc bikî“.

çiroke kurdi ya tırki

Azab


Hangi suçun faili olduğunu bilmeden, bütün bedenini yakan bir suçluluk duygusuyla günlerdir dolaşıyordu.Bir arayış içinde olduğu kesindi. Ne aradığı ise meçhul !.
.bir cinayet işlemiş yada bir cinayetin tanığı olmuş gibiydi, bir cinayet işleyenin katil binlerce cinayete katılmışların kahraman ilan edildiği bir coğrafyada. Bir cinayete tanıklık etmesinin yada bir cinayet işlemiş olmasının ise bir önemi de yoktu artık. Derdi kahraman olmak değildi. Katil olup olmadığını ise bilmiyordu.
Yolculuk ne zaman başlamıştı? Hangi bilinmezliği bilme arzusu kendisini, dağları karla kaplı, yolları tipiyle kapatılmış bir yerden alıp savurmuştu, şimdilerde, dağları çiçeklerle kaplanmış, bir zamanlar yolları mayınlarla döşenmiş bir başka yere? Bilmiyordu.Dağlar, bu coğrafya kızlarının üzerindeki binbir renge bezenmiş pazen kumaşı kadar renkliydi ve ilk işine çıkan düşürülmüş bir genç kızın ilk dansözlük denemesi gibi ürkek ve acemi çırpınışlarla bulutları aralamaya çalışıyordu güneş bu mevsimde, bu yerde.
Ne kadar sürecekti yolculuk? Bir durağı var mıydı şu ana kadarki yolculukların yada bundan sonra bir durağı olacak mıydı? Bilmiyordu. Şu an durak olup olmadığını bilmediği ama her nedense durduğu yerde, zoraki bir duyarsızlık yerleştirilmişti bir adamın yüzüne, okuduğu akşam haberlerini objektif bir biçimde verme arzusuyla karışmış. Bir başka kanalda ise bir kadının zorla anaçlaştırılmış ve duyarlı kılınmaya çalışılmış bir yüz ifadesi, benzer haberleri yayıyordu geniş kitlelere. Bu yerdeki kitlenin ise, spikerlerin ne yüz ifadelerinden ne de verdikleri haberlerden haberleri vardı şu anda. İşini ciddi yapmak için kendileri olmayan binbir kılığa büründürülmüş spikerlerin kendini beğendirme çabalarına inat, onlar kendi dünyalarına gömülüydü. Dış dünyaya ilgisiz kalarak binlerce yıl ilgisiz bırakılmışlığın öçlerini almak ister gibi bir haldeydiler.
Yeniyetme. çocukla genç arasında. bir ayağı Cennet'te diğeri Cehennem'de duran. iki dere arasına sıkışmış. sanki Araf'ta bırakılmış gençler bir yanında duruyordu, adı kültür merkezi olan, odalarının kapısına bilgisayar, kütüphane, folklor vs. odası yazılmış yerin. Kendi aralarında "bakın biz politika konuşacak kadar büyüdük" ya da "politika konuşmaktan korkmayacak kadar cesuruz" der gibiydiler, ellerinde bira şişelerini tokuşturarak bu kültür merkezi olarak inşa edilen ve şimdilerde sadece içip dertleşmeye yarayan mekanda. Bir başka bölümünde bu mekanın, yeniyetme zamanlarında politika yaptıkları muhakkak olan, ama şimdilerde çoluk çocuğa karışmış ortayaş insanlar, bazen kahkahalar atarak bazen hüzünlenerek oturuyor ve kadeh kaldırıyorlardı, belleri narin bir kadının incecik beline dönüşmüş kadehleri ile, çoğu kez yaralı bir maral iniltisine dönüşen daha düne kadar yasaklı Kürt ezgileri eşliğinde.
Ne kadar kalmıştı o mekanda ve neler düşünmüştü bilmiyordu. Güldüğü anlar olmuştu. Katıla katıla, neşe içinde değil. Sinirli bir biçimde bazen, bazense öfkeden kaskatı kesilerek güldüğü; ister sinir bozucu bir sinirlilikle, ister yıkıcı bir öfke yumağına bürünmüş olarak gülmüş olsun, her gülüşünde dudaklarını kanatırcasına kemirerek güldüğü anlar. Kaskatı bir kin güllesine dönüştüğü, en ağır küfürleri savurarak kavga etmek istediği, bir bomba olup orada, oracıkta patlamak ve her şeyi yıkarak yüreğinde kendini yakan duygularla yanmak istediği anlar da olmuştu. İçtiği için değil, kendindeki bir yangını söndürmek üzere kendine serptiği tüm söndürücülerin yangını daha fazla büyütmek dışında bir işe yaramadığını her geçen gün daha fazla gördüğü için.
Bir kez suça bulaşmış, bir kez bir cinayet işlemiş yada cinayete tanıklık etmişti. Artık gittiği her yerde kendisi bir suç işlemese bile, işlenmiş olan ve bilinmeyen, işlenecek olan ve hissedilmeyen suçlara tanıklık etmenin suçlusuydu o. Her tanıklıkla yeni bir suçluluk duygusuna boğuluyor, boğucu suçluluktan kurtulmak için yaptığı her şey sadece suçluluk duygusunu ağırlaştırıyor, ağırlaşan her suçluluk duygusundan kurtulmak için her yollara düştüğünde yeni bir suçun tanık-faili oluyordu.
Bu akşamda yeni suçların tanığı olmuştu, bir genç kızın ince belini andıran kadehlerini her seferinde birbirlerine doğru kaldıran eski yeniyetmelerin ve bira şişelerini tokuşturarak politika konuşan yeni yeniyetmelerin her davranışı bir işlenmiş ama binmeyen suçun ve işlenecek olan ve hissedilmeyen bir başka suçun habercisiydiler. Bir Yezidi'nin yüzünü arınmak üzere güneşe dönmesi kadar vecd içinde olan ve onlardan farklı olarak yüzlerini işlenecek olan yada işledikleri suçlara sürekli yeniden dönen ve suç işlediklerini bile bilmeden suç işlemeye her an devam eden bu denli fazla insan başka bir coğrafyada var mıdır diye düşünmeye başladığında, bulunduğu mekanı çoktan terk etmişti. Soğuktan korunmak için iğreti bir biçimde sırtına bir aba geçirmiş ve arınmak üzere bir manastıra çekilen bir çileci misali, yeni tanık-faili olduğu işlenmiş olan ve bilinmeyen ve işlenilecek olan ve hissedilmeyen bütün suçların tüm suçluluğunu vurup sırtına, düşmüştü yola.
Dindarlar nasıl arınırdı günahlarından binyıllardır? Bilmiyordu. Bir dini yoktu yada bilinen hiçbir dine mensup değildi. Kendinden kaçmak üzere bir peygamber bulmalı ve sığınmalı mıydı? Yoksa bütün insanlığın suçunun bedelini, kendi bedenini, ruhunu. ne bileyim en küçük hücresine varana dek kendine ait ne varsa hepsini yok ederek ödemek üzere bir peygamber mi olmalıydı? Bilmiyordu. Kent sokaklarından yavaş adımlarla yürüdü. Kendi bedenini taşıyamayacak kadar güçsüzdü ayakları, yada ayakları tarafından taşınamayacak kadar ağırlaşmıştı bedeni. Gecenin karanlığında, bu yerde, ilk kez şimdiki zamanlarda peydahlanan ve bir zebani misali verilen her cehennem emrine sadık kalacakları şimdiden belli olan sokak çocuklarının, ne türden suçlara yelken açacaklarını bile bilmeden bazen fısıltı halinde bazen ağır küfürler eşliğinde konuşmalarına her tanıklık edişinde yeni suçluluk duygularıyla daha bir yandı. Yandıkça, kendini yaktığını düşündüğü tanık-faillikten kurtulma isteğine uyarak uzaklaştı. Uzaklaşma isteği bin yıllık bir mahpusun dış dünya arzusuna dönüştüğünde, birkaç sokak köpeğinin derinden havlamaları ve birkaç olgün sokak lambasının sönmüş yıldızlar kadar solgun ışıklarını görebildiği bir mekanda buldu kendini.
Aklında nereden kaldığını bilmediği bir sese kulak vererek gelmiş olmalıydı buraya. Delilik sınırlarında her dolaştığında ve aklını kaybetmemek için doğadan her yardım dilendiğinde, tüm gövdesi kadın memesine dönüşmüş bu coğrafyanın Kibele'sine; doğa anaya dönmek, doğa ananın en bereketli memesinden beslenmek üzere, kenti iki ayrı noktadan keserek birleşen nehrin küçük kolunun yakasında buluverdi kendini. Bir çığlık mıydı sudan yükselen ses, bir ağıt yada umutsuz bir sevda türküsü mü?. Belki bir gerilla marşıydı dağ başlarında mırıldanılan. Belki hepsi birdendi. Yada belki hiçbiri. Şimdi neye benzediğini bilmese bile bir sesti sudan dolun ayla aydınlanmış gecenin derinliklerine yükselen. Sesi tanımaya çalıştı. Giderek netleşti suyun sesi. Ses alıcı bir kuşun bir serçeyi tam avlamak üzereyken çıkardığı ürkütücü bir sese dönüştüğünde yeniden bir karabasanın ortasına çekildiğini anladı.
Bir serçe kadar çaresiz olmak ve alıcı kuşun ürkünç sesine kulaklarını tıkayıp kendini alıcı bir kuşa dönüşmüş olan bu nehre teslim etmekle, yaşama yanı ağır basan bir ceylanın, aslanın dişleri henüz gırtlağına çökmeden önceki tüm kurtulma ümidini sonuna kadar zorlayan canhıraş çırpınışları ile uzaklaşmak ve sıçrayıp oradan kaçmak isteği arasında gidip geldi bir süre. Ne kadar sürdü bu teslim olmakla sıçrayıp kaçmak arasında gidip gelme hali. Bilmiyordu. Kendini her an paçasından bir cinin yada bir kötülük perisinin yakalayacağına ilişkin çocuk korkularıyla nefes nefese kalan bir ecinli gibi bulduğunda, nehirden epey uzaklaşmış olduğunu anladı. Sanki hayatta olduğunu kanıtlamak üzere "uzaktayım" diye yarı inlemeli bir ses gırtlağını yararak fışkırdığında kendi sesinden ürktü bir an: Sesini ve sesinin derinliklerine gizlenmiş yok olma korkusunu sezdi. Sonra yeni bir sezgiyle irkildi: Sahi yok olmak mıydı, yoksa hala var olduğunu bilmek miydi korkusu? Hala var olduğunun bilincinde olmak, bir gün yok olacağının kaygısını da tekrar tekrar taşımak demek değil miydi sahiden? Bir gün, hatta belki bir an bile daha fazla var olmak, bir suçun daha tanığı, bir suçun daha faili yada tüm suçların tanık-faili olmaktan başka ne anlama gelebilirdi?...
Dönüp nehre baktı. Şimdi sesi daha netti nehrin ve sadece bir uğultuydu. Dipsiz bir kuyuya dökülen ve sonsuza kadar süreceği kesin olan bir uğultu; tıpkı kendi içindeki suçluluğun sonsuzluğu gibi bir uğultu. "Az tanıklık etmedi bu nehirde suça" diye düşündü. Kendi tanıklıklarından çok daha fazla tanıklığı olmuştu suçlara bu nehrin. O yüzden uğulduyor ve sonsuza kadar uğuldayacak olmanın sıkkınlığını yaşıyordu. Az mı tanıklık etmişti suçlara. Az mı görmüştü kurtların kuzuları parçalayışını? Yada kendini yırtıcılardan kurtarmak için az canlı mı kendi yarı canlı bedenlerini teslim etmişti kendisine? Yarı canlı bedenleri alıp parçalayarak az mı sürümüş, sonra taşıyamaz hale geldiğinde az mı bir kıyıya teslim etmişti tanınamaz olmuş bedenleri. Üstelik o sadece suçların tanığı da değildi. Bir faildi de. İç çatışmalar döneminde günlerce kan aktığı anlatılıyordu kulaktan kulağa ve dededen toruna fısıltılarla. Kana doymamıştı bu nehir, tıpkı birilerinin kan dökmeye doyamadığı gibi. Şimdi bile bir suçun işlenmesine tanıklık etmek üzere değil miydi? Bir alıcı kuş gibi az önce çökmek istememiş miydi adamın boğazına? Yada şu anda. Ay bir bütün halinde her nehre düşmeye çalıştığında, ayı parçalayıp, görüntüsünü kendi öfkeli akışına uygun düşecek şekle dönüştürürken suç işlemiyor muydu hala?
Nehre öfke duydu. Bu kadar suça tanıklık ve ortaklık etmiş olmasına rağmen hiçbir şey yokmuş gibi kendi akışına kendine bırakmış olmasını kıskandı. Nehri yeni bir suçun ortağı etmek, kendi suçluluğunun azabından kurtulmak için kendini nehre kurban vererek ona yeniden bir katil olduğunu hatırlatmak üzere nehre yeniden dönmek ve alıcı kuşun yeniden avı olmak istedi. Nehrin bedenini parçalayacağı fikrine bağlandı düşünceleri. Korktu. Alıcı kuşa teslim olma arzusunun önüne geçti. "Bir dahaki sefere" diyerek uzaklaştı nehirden ve nehir tarafından iki ayrı koldan kesilen bu kentten.
Gittiği yere kendisini götürdüğü sürece bir alıcı kuştan kaçıp bir başka alıcı kuşa yakalanma riskini de hep yanında götürdüğünü çok geçmeden anladı. Bir başka kentin binyıllar öncesinden kalan bir kalesinde dolaştı bir süre. Kendi bedenini, kaleyi savunurken düşman oklara bedenleri gelen antik savaşçıların bedenleriyle özleştirdi. Savunma sırasında uçları yakılmış oklara gelmiş bedenler gibi sarsıldı, yığıldı, inledi. Düşman eline düştü, işkence gördü. Kendini, kendi zulmünden korumak için kendisinden af dilendi. Sonunda tarihin yeniden gözlerinin önünde yarattığı suça ve suçluluğa dayanamadı. Kaçtı kaleden. Bir kiliseye sığındı, baktığı her mozalede İsa'yla gözgöze geldi. İsa'yla özleşti çarmıha gerilmişliğin düşlerine yenildi. Kaçtı.
Soyulmuş ve tuzlanmış bedenini Mansur'la bir olup manda derisine gömdü ve kızgın Mezopotamya güneşinin anlına serdi kendini. Kawa'yla bir oldu Dehhak'a karşı savaştı. Çobanlarla aşk üzerine söyleşti. Mayınlı sınırlarda her dolaştığında bir mayına basıp parçalanma düşleri kurdu. tüm mayınların kendi bedeninde bir daha bir başka bedeni yok etmemek üzere patlamasını, bin parçaya ayrılıp bütün bir bölgeye kanlarının irinlerinin savrulmasını diledi. Olmadı. Yandı. Antik bir kentin yasaklı kalesine yasadışı çıktı. Zümrüt yeşiline bürülü sınırsız ovayı, Zümrüdü Anka kuşu olup dolaşmak istedi. Eli silahlı bir adamın "Dur" sesiyle irkildi. Var olduğunu bu kez bir başkasının sesinden anladı ve daha bir yandı.
Bir yezidiyle Melekê Tavus'a secde etti. Bir Dengbej'in anlamadığı dilinden türküler dinledi. Bir başka nehrin kıyılarını dolaştı günlerce, her kıyıya gidişinde geri dönmemek üzere yeminler ederek. Olmadı, geri döndü. geri döndükçe ve var oldukça, kendini her gördüğü şey yüzünden yeniden suça buladı ve yandı, yandı.
Bir akşam Dicle'nin kıyısında tüm suçlardan arınmak için, Maya'lardan, İnka'lardan, Sümer'lerden, Zerdüşt'ün bütün halklarından. ne kadar dinsel ritüel kalmışsa aklında hepsini birbirine katarak bir ayine karar verdi. Bir dine mi girmişti, dinler üstü bir törene mi bağlanmıştı o gece? Bilmiyordu. Bir kurban vermek istedi: Tüm zamanların bütün cinayetlerinde akan kanların karışımı ve toplamı olarak gördüğü -şu anda su değil- kan akan nehrin, kanını güçlendirerek tüm suçlardan arınmak ve insanoğlunu tüm suçlarından arındırmak üzere kendini kurban etmeye karar verdi.
Önce, tüm zamanların bütün cinayetlerinin kanlarını taşıyan nehre daldırdı ellerini. Zamanında kendileri için savaşmış mürşidinin kıymetini bilmeyen, bu kadir bilmezlik yüzünden binlerce yıl azabda kalan, bu yüzden binlerce yılın azabını kendi bedenini yok ederek yok etmek isteyen, sürekli kan dökerek tapınan ve kan dökerek arınmaya çalışan bir mürit gibiydi. Her tapınmada yüzüne bulaştırdığı kurban kanı yeni kan dökme törenlerine taşıyordu onu. Dicle'nin tüm tarihteki bütün cinayetlerinin kanından oluşan akıntısında ellerine bulaşan kanları yüzüne sürdü. Arınamadı. Yandı. Tekrar ellerini daldırdı, avuçlarının içinde irinli kana dönüşen ıslaklığı dudaklarına sürdü. Gırtlağından akıttı. İçindeki yangını söndüremedi, daha fazla susadı. Daha bir yandı.
Ne kadar sürdü bu durum? Bilemedi. Bu kan dökme törenlerinden her zamanki gibi yorgun düştü. Yorgunluğunu hissetti, var olduğunu anladı. Yeniden yandı. Son bir kan akıtmayı ve tarihin kendi omuzlarına yüklediği bütün bu azabdan kurtulmayı daha derinden arzuladı. Adımlarını nehre doğru sürmek, kurtların kovaladığı kısrak bir at kadar hırcın bir dalışla kendini nehrin kana dönmüş sularına bırakmak, ciğerlerine dolan suyun parçaladığı tüm iç organlarından sızan kanların nehre karışmasını sağlayarak, kana kan katmak. belki kanı kanla yıkamak istedi. Yapamadı. Yandı. Yandı..
Sonra, Ay ışığını parçalayacak kadar hırçın akmayan; dünyanın bütün suçlarından arındırılmak üzere kurban edilmişlerin kanları ile doymuş ve bir süreliğine uyumaya dalmış; arkaik bir kan dökme Tanrı'sı gibi o kadar kanı içtikten sonra sakinleşmiş olan bu nehrin kıyısında, yanıbaşına sokulan ve sevilmeyi arzulayan bir kadının sesine kulak verdi. Kadına döndü. Ay kadının saçlarının arkasında ılık bir rüzgarı ve kadının ılık rüzgarda dalgalanan saçlarını aralayarak kendini gösterip, işlenmek üzere olan bir suçun tanıklığına hazırlarken kendini, aydan gözlerini kaçırdı. Ayın kadının saçlarının arasında görünen ve suça tanıklık etmeye çalışan ışığını değil, sudaki oynak bir dansöz gibi cilveyle kıpırdayan yansımasını seyretti bir süre, bu gece gerçeğe değil, yeniden yansıya tutunduğunu kanıtlamak istercesine kendine.
Gözleri ay ışığının yansımalarına değdiğinde, yandı. Kadının gözlerine ara ara her baktığında, suçlandı. Daha bir yandı. Şimdi, "gidersen gelirim" diyecek kadar kararlı, "gelirsem ölürüm" diyecek kadar kaygılı bir çift gözle baş başaydı. Ilık rüzgar kasırgaya dönüşüp, kadının "gidersen gelirim" diyecek kadar kararlı, "gelirsem ölürüm" diyecek kadar kaygılı gözlerinden işledi yüreğine. Ay, gökten zamanından önce yörüngesinden çıkmış bir göktaşı gibi hırçın bir biçimde süzüldü yere. Gelip kondu, bu sevgiden bir artık kalacağını uman bir akbaba gibi kadının daha önce sevişip sevişmediği belli olmayan, sevişmeye susamış bedenine.
Kadın akbabayı da taşıyarak bedeninde, gelip durdu adamın karşına. Gözleri bağlanmış kurban edilmeyi bekleyen İsmail gibi kapalı gözleriyle sokuldu adama. El yordamıyla dokundu, sarıldılar bir süre.
Nehre kendini bırakamadı adam. Tüm suçluluk duygularından kurtulmak üzere, bir başka törene bıraktı kendini o gece. Kadının ellerini avuçları arasına aldı. Kokladı yandı. Ellerini bırakıp nehre baktı daha bir yandı.
Bir kadının yüreğine sığınma ve bir kadını yüreğine sığdırma avuntusuna bıraktı kendini o gece. O gece, dünyanın en ağır suçlarından birine, ayı tanık bırakarak geride, sadece tanıklık değil, ortaklık etti. O gece, belki avuntu bir aşka tutundu, belki ölümünü kolaylaştıracak bir suç daha işledi bilerek. Bir başka avuntu aşkın suçlamasını, tüm zamanların aşk suçlarının suçlusu olduğuyla birleştirip, derinliklerine gömerek .

çiroke kurdi ya ingilizki

Liebe eines Derwisch`s
In einem weiten Land und fernen Zeiten verliebt sichein armseliger Mann in die Prinzessin - die Tochter des Sultans...
Er vermittelt ihr, daß er sie heiraten möchte.Einen armseligen Mann heiratet eine Prinzessin normalerweise nicht!
Sagt sie : Er soll hundert Tage und hundert Nächte warten...
Für einen Verliebten in diesem Maße ist es kein Problem.- mach er das!!!Er wartet im Garten der Prinzessin 60, 70, 80, 90 Tage und Nächte - schreibt, singt und dichtet...
Das Warten des armseligen Mannes wird
in der ganzen Umgebung bekannt und
von Mund zu Mund weitererzählt.
Die Prinzessin wird unruhiger...Jeden Tag schaut sie aus dem Fenster hinaus -er armselige Mann ist immer noch da.
Alle warten inzwischen mit !!!95, 96, 97, 98 und 99 Tage und Nächte sind inzwischen vergangen -
Er wartet !Am hundertsten Morgen steht die Prinzessin aufund schaut aus dem Fenster hinaus :
Er ist weg !Das ist die Geschichte !!!

çiroke kurdi

Tembûrwan


Îro mîna miryê ku serê wî li bergorê keve wek dîwarekî ji heriyeke bê ka herderê wî terikî, ji xwere got wax ev çi bû? Bi melûlî li dor xwe dinerî hundirê ku bi hemû awayî hatibû xemlandin lê bû wek kavilekî, wek gayekî ser jêkirî xwe berda ser kursiyê xwe û mîna qulingekî birîndar ku ji refê xwe mayî, serê xwe berda nav destê xwe, gotinên lawê wî cardin hatin bîra wî dema ku got..
- Tu dizanî yabo weke ku îro ne daweta min e, ez gelekî xemgîn im… Wî ji xwere di got heger ez ji kurê xwe bipirsim ka sedemê xemgînya te çi ne? Ji sedî hezar wê bêje ku va ez zewicîm û êdî ezê bi hevala xwe dakevim, û ezê hinekî dûrî te bim bavê hêja… Berî kulawê wî sedemê xemgîniya xwe bêje.
Bavê mino qet xemgîn nebe, berê te li meheke hingivîne, bi destê hevala xwe bigre û here, qet xema min meksîne. Lê bersîva kurê wî mîna birûskeke serê biharê bû, dema ku got… Yabo ez ne xemgîn im ku ezê dûrî te kevim, her gav tu dikarî bi telefhonê li min bigerî heger tu bixwazî… Xwêdana xwe paqjkir pistî vê bersîvê xweziya xwe daqurtand... Kurê min, min jî dixwest ku rehemtya diya te nuha li gel meba, lê emir di destê xwedê deye. Kurê min, ji ser kursiyê xwe rabû û berê xwe da oliya bûk û zavê ku li kosekê bi cih bibûn, cardin dengê kurê wî hat … Yabo ma tu ewqas min nezan û zarok dibînî? Ez dizanim ku ev deh salin ku dayika min çûye ser dilovanya xwe, sed rehme lê be te ew anî bîra min… Pistî vê bersîvê herderê wî hejiya û di dilê xwede got gelo çi ji kurê min kême, ta ku di roja daweta xwede xemgîn be, min rojekê ew ji tistekî mehrûm nekir ye, berya her kesî ji yê ku di temenê xwede, bû xwedî tirimbêl, berî her kesî bû xwedî telefona destan û her meh jî dughere Ûûûûû… bi tirseke mezin mîna ku bi mayînekê bilîze, lêvên wî wek pelê daran dilerzîn û pirsî... Çima tu xemgînî delalê min? Zimanê xwe gez kir lê çû pirs ji devê wî derket, çimkî bersîva kurê wî jiyana wî tev ser û binî hev kir… Dema ku jêre got. .Yabo ma ezê çawa ne xemgîn bim û yê ev jiyan bi min xwes kir û dilê min tije hêvî kir îro ne li kêleka min e …Bavê wî li hemû mêhvanan bi deh çav nerî. .û got kurê min li gor ku ez dibînim hevalê te tev li virin.. Û min jî yek ji merivan ne histye ku min ew vexwedeyî dawetê ne kirî ye, û tev jî hatine... Yabo ev tev li alîkî û ew li alîkî… Jibo ku xwe ji vê dan û standina kambax rizgar bike, hinekî bi hêris pirsî… Erê kurê min evê ku nehatîye. Û te evqasî xemgîn kirî ye kîye?.. Bi vê bersîvê yek car sasomaso bû dema ku kurê wî got…ez xemgînim ji ber ku apê min TOFO ne li vire… Mejiyê wî çelq bû û sere xwe guvast, malbata xwe û ya xezûranê xwe ji heft bavikan de dest pêkir, kir û nekir ku yek ji malbatê navê wî TOFO be were bîra wî nehat, ji lewra jî ji kurê xwere got.. Tê biborîne kurê min, xuyaye ez êdî pîr bûme, ê min dara malbata xwe û ya xalanê te tev dawesandin lê yekî ku navê wî TOFO be nehate bîra min, ev ciwamêr kîye? Apê TOFO yabo, tê bira te, te ew nedîtîye ji carekê pêve, ew car jî te dilê wî sikand mîna zarokekî sêwî girîya, ez qet wê rojê jibîr nakim, dilê te ji kevir bû ez nizanim çima te wiha kir. .Êdî arama wî nema, gotin ji devê kurê xwe girt, de bêje law mêvan li hêviya minin ha. .Ev TOFO kîye …mîna ku bavê xwe gunehbar dike…TOFO yabo TOFO yê tembûrvan …Bivê bersîvê xwêdana jineke ku diber zayînê debe ji aniya wî hat, mîna ku deh mirov destê xwe têxin qirika wî bi zorê deng jê derket... TOFO yê tembûrvan, ev gotin wek dewlek ava sar bi ser serê wî de hate xwar. Kabokê xwe bi dûv xwe de kiskisandin xwe gihande kosekê û zimanê wî bi heft girêkan hate girêdan, ew tembûrvanê gemarokî wek pîrabokekî hat ber çave wî, roja ku li ber derîyê hewsê bi kurê wî re rûnistî bû û jêre li tembûrê dixist, bê hisê xwe tembûra wî ji dest derxist û li nav sere wî xist parçeparçe kir bi qîr û serê xwere çend pere avêtin nav cavê wî.
Ez careke din te li vir ne bînim, em xwedî esîrin ji xwe serim dikin, ev tembûr karê we qereçiyane. .bilez xwe avête tirimbêla xwe bêyî ku li çavê kurê xwe temase bike… Lê xatir xwestina kurê wî ew ji van sawêran vegerande nav daweta kurê wî, lê bi dawî bibû. Çavê wî çû ser wê diyariya di destê kurê wî de, hinekî bîna wî hate ber wî, ji xwere got xuyaye bûk û zave bîna agirê nava min kirin ji lewra diyarî bo min anîne, ew hîn jî di xweskirina dilê xwe deye... Yabo va emê herin lê ji kerema xwere tê vê diyariyê bide apê min TOFO ez dizanim wê were. bi destin lerizî ew diyarî girt, bûk û zava mîna rewrewkê ji ber çavê wî wenda bûn, hîn jî ew diyarî di dest deye,bi dilekî tije ax û keser berê xwe da wê fotografa xweyî ku bi dîwar ve hatye daleqandin, teqeziyê bi fotoya xwere dike. Erê tu avokatî tu kurmikê zagonanî, lê tenê zagonê dadgehan, di dadgeha jiyanê de, tu ne fereke sola temen bûrî ye, ev bîst salin te roj û sevê xwe kirine yek ji bo ku kurê te dilxwes be, di dawî de kurê te di rojeke wiha pîroz de te jibîr dike û tembûrvaneke zingarî di bala wî deye. Li der û dora xwe temase kir bi çavê xatir xwestinê li her tistî nerî, çavê wî çû ser wî hasinê ku bi zikê xanî ve daleqandî ye, bilez û bez bazda pirtûkxana xwe û bi qevdan pirtûk bela kirin. Û di got zanyarî û zanebûn nikarin xwesîyê bînin, her tist ne bi pînakî ji çakêtê wî tembûrvanê zingarî ye. Ew mal ser û binî hev kir mîna gayekî ji westandinê li erdê ket …Bihnekê ma û biryar da ku wê xwe daleqîne, girafêta xwe vekir, xwest ku xwe bighîne wî bizmarê ku bi zikê xanî ve hatye daleqandin, ji ber bejna xweya kin kursî jî miradê wî bi cih ne anî, ji lewra ew pirtûk tev dan hev û kire mîna holikekê û gihiste wî bizmarî, bi destin lerizî girafêta xwe pêve sidand... berê wî kete wêneya xanima wî, bi kesereke dijwar jêre got, delala min va ez tême cem te, lê tu minzgînî di pasila min de tunene bi parsiwên sikestî ez tême cem te, û ji tere dibêjim ya mafdar tuye. Demekê te di got xwesî bi peran nayê û min jî digot her tist bi peran tên, xwesî, azadî, bedew bûn her tist bi perane. Lê weke te derket, îro kurê minî ku min her tistê xwe da wî bê xatir ji cem min çû.. Ji lewra ez tême cem te, bi vê xirecira ku bi jina xwere dike dengê mirovekî ku dibêje roj bas weke mîxekî kete guhê wî… Mîna ku deh kes bi paxila wî bigrin û ew di diziyekê de be, wisa veciniqî li xaçîrêka ku deng jê hat temase kir, hema dît ku TOFO yê tebûrvane. Xwîna canê wî tev di kevçika çavên wîde civiya, çav lê bûn wek du fincanê xwînê, mîna ku pêwistyê nabîne ji bo ser û gazinan, di dilê xwe de got ma ezê çi ji tere bêjim te ya xwe kir, bi vî darikê xweyî rizayayî te kurê min ji min sitand.
Tembûrvan bi vê rewsê pir xemgîn bû, ew gotinên mîna xenceran dema ji devê vî zilamî li dilê wî ketin jibîr kir. Hema di sûna xwede, xwe berda erdê û dest avête tembûra xwe, mîna ku tika û hêviyê jê bike da çarakê ji vê rewsê re bibîne… Awaz li dû awazê nuhirand, ji bavê Seyro dest pêkir: hey lolo delal/bavê fexriya... tembûr di nav teliyê wî de lal bibû, awaz li dû awazê. Bi dengê tembûrê re mîna ku deh zilam bi lingê wî bigrim û bi kiskisînin, wek zarokekî ku ev gelek salin li sînga dayika xwe digeriya. Hêdî hêdî ji ser wê koma pirtûkan xwe berda, mîna berxika ku dayika xwe bibîne, berê xwe da tembûrvan, dixwest lêborînê jê bi xwaze, lê TOFO bi tembûra xwere li dunyake din bû, wî jî sere xwe danî ser kaboka tembûrvan û kete xeweke kûr ku ev 45 salin lê digere. ji dema ku ji hembêza dayika xwe bi dûr ketî ye, ev 45 salin ku li vê ewlekarî yê digerîya digeriye…

çiroke kurdi

Keçika te çû


Xebera ku ew jê ditirse hat. Gotin: "Keçika te çû" .
Zewo her roke xwe bi tirs, bi xof derbas dibû, digotin "keçika tê here, ê di nav tiştî bi dişkî, xeter da ye". Lê dîsa jî Zewo bawer nedikir, digot "keçikek nare tu dera, ne tişte ku cara bûye"
Dema ku ew xebera hat, Zewo li ber male rûniştibû, xebera ku li nav gund belav bûyî zû geste Zewo; cîrana Zewo hate hêla Zewo rûnişt û bi dengekî nizm û veşartî go: "Li nav gund belav bûye dibênê keçika te çû". Dema ku Zewo ew xebera bihîst xuzi di dev da nema, dev lê miçiqî, benz lê zer bû, mîna ku zom li seri keve ew xebera di guhê we da deng da; "Keçika te çû!!! Keçika te çû!!! Keçika te çû!!! " Rabû serxwe kete hundire male û deri li ser xwe kîlît kir, derbase oda pêşiye; oda rûniştine bû, li ber pencere rûnişt, li derva meskir, mala wan li perî gund bû di hêle mala wan ra rêyek derbas dibû; rêyeke dirêj û zirav, rê diçû digre û li dûre, di bergehe da zirav dibû. Zewo di pencere ra li vê rê mesdikir, Zewo qet tu cara li vê rê ewqas mesnedikir, niha ew rê bi Zewo dihate maneya veqetîn, dûrketin û venegerin e. Kelgirî bû, bêdeng digirîya, ji çavên Zewo hestirk mîna dilopên barane dibarîn.
Gundî; cîran, dost, heval li ber male bi kom-kom civî bûn, dixwestin awnî bikin, lê Zewo deri venekir, nedixwest deng bike. Li navberekê çavên we li televîzyon ket, televîzyon ji hev bû û xeber dihatin gotin: " Sayin seyirciler, bugün güvenlik güçlerinin bir çok eve yaptigi baskinda, yasadişi faaliyetlerde bulunan çok sayida ögrenci, beraberindeki yasadişi yayinlarla suçüstü yakalanip gözaltina alindilar" . Zewo go: "Xweziya keçika min jî ma neçûbûya, ma hatibûya girtine, ma hepsî bûya, hînge min dikarî keçika xwe bibînim, zîyaret bikim, lê niha bêxeber, bêedres, bêsûn ew kî dizane li kudere ye!". Rabû serxwe, derbase odeke din bû; oda keçika xwe, oda ku keçika xwe lê ders dikirî, lê radiketî. Ode da masek hebû, li ser mase pirtûkên li ser hev, li hêla pirtûkan resimek; resime keçika xwe; ew resima ecer kisandibûn, di resim da jî ruken bû keçika xwe, li ser ruyên we tim ken hebû, di navbera wan da bû; navbera dî û bavê xwe, her destekê xwe liser milên dê û bavê xwe bû. Keçika wan bi qîmet e li ba wana, bi tene ye, bê xung û bê bira ye, loma jî navê keçika xwe kiribûn Yekpare. Zewo çavên xwe ji resim heynan, li dîwaran mes kir, li refên dîwaran, ref ji pirtûkan tiji bûn, pirtûk di rêze da bûn, Zewo xwendî nedizanî, gotina Yekpare hate bîra we, Yekpare digo "di van pirtûkan da, ji sîyaset, felsefe, ekonomî heta dîrokê her tişt heye" . Zewo di dilê xwe da go "van pirtûkan bûne sebebê keçika min" . Teqata wî nemabû zêde li oda Yekpare bime. Resim ji ser mase heyna, kire pasila xwe û ji ode derket. Deriye male l'eadiket, mêrê Zewo bû.
Zewo derî ji hev kir, gundîyên ku li ber male civîbûyîn belavbûbûn, kes tunebû. Mêrê Zewo serî di ber da derbasî odê bû, qet deng nedikir, Zewo jî derbase ode bû, perdeyên pencera kisandin, hundirê odê şevereş bû, bê ronahî di odê da rûniştin, mala wan bêronî bû, dinya li wan tarî bû, bavê Yekpare li ser mîndere seri di ber da, xwe topuhev kiribû, bi hêrs û bi dengekî kelgirî li jina xwe xulî bû û go " tu bûyî sebeba Yekpare, min go em nesînin universîte, keçikek bi tenê li bajarên dûr, nenas, tu çi dizanî a çi bike? Xelasîya welat ji keçika te ra ma ye? Ma here, bela serê xwe bibîne, ez qet hestirkekê ji van çavan nakime xware" . Dema ku bavê Yekpare van gotinan digotin, ji xwe bêxeber, hor-hor digirîya, hestirk ji çavên wî mîna dilopên barane dibarîn. Zewo li merê xwe mês kir; li girî û nalîna wî, ew jî hate ber mêrê xwe rûnişt, ji paşila xwe resime Yekpare derxist, tev hev girîn, lê Yekpare ji wan bêxeber hîn di resim da dikenîya. Zewo li resim mês kir û go: "Yekpare! Min heta hiro bi te qet tu kar nekir, min destê te sil-zîyo nekir, me bi xwe nexwar, venexwar da te, me go ma tu nebî bermalîyek, me tu şandî unîversîteya bajaran, emsalên te gîşk ji merên xwe ra bûne kole, bûn bermalî, ew çi serê we yê bêaqile, bi derketina ser çîyan tu çi xelas bikî?".
Zewo resim ji dest xwe avêt ser erdê, li mêrê xwe mês kir, li çavên wî yên tiji bûyî, li çavên wî yên kûr-kûr difikirin, li bêdengîya wî, li keser kişandina wî. Di dilê xwe da go: "Ew çi hezkirina welate ku, keçik û xortan ji mal dûr dixe, ji dî û bavan vediqetîne, welatparêzîya ku keçik û xortan ji malbatan dûrdixe, diêşîne hisê min qebûl nakin. Merî nikare bêderketina çîyan têkoşîna xwe bike? Yekpare çiqas pirtûk xwendibin jî, ew hîn pir tiştî nizane, fam nake" .
Ro çû ava, sev bi ser gund da dihat. Lê dinya ya dê û bavê Yekpare di ber seva ku bi ser gund da hatî tarî bûbû. Îdî tiştê ku ew bikin tunebû, bêdeng, bêxwarin, bêvexwarin ew şeva bi ser wan da hat. Bi xeman, bi keseran serê wan di ber da rûniştibûn. Li derva baran dibarî, dilopên barane dipisqîn cama pencere, brûskan vetenîn, tarîtîya ode pê ronî dibû, dengê brûskê dikete guhên wan. Zewo go:"Yekpare li van baranan bêwar, bêmal çi dike". Teqeta Zewo û mêrê wê nema bû, bi xew va diçûn. Bêcî, bêlihêf ketine xeweke kûr.
Di şeva tarî da, di nav dengê baran û brûskan da, di nav xewa ku Zewo tê da dengê lêxistina derî dihat. Zewo rabû serxwe berve deri çû. Derîyê wana qet tu caran li van sihetan lênediket. Bi meraqeke mezin derî ji hev kir. Kes tunebû li ber deri, Zewo serê xwe dirêj kir, qeratîyek xay dikir, berî di we alkiribû, di şeva tarî da nedihate naskirin, qoçikekî qut lixwekiribû, yaxa qoçik li ber çexkiribû, bejin zirav bû, por sitîl bû, giran giran berê xwe çerx kir; Yekpare bû, Zewo ew zû naskir, rukenîya we dîsa mîna bere li ser bû, dilopên barane li ser ruyê Yekpare bû. Qîrnî kete Zewo, bang kir: "Yekpare! Keçika min! Rindika min! Delala min! Min dizanî tu me cînanî, terk nakî" . Zewo bi hêrs Yekpare kire hembêza xwe, seri da ser sîngê xwe û horîna we dinya heyna û go: "Te çima em veng êşandinî, tu dizanî hebûn û tunebûna me tu yî" Serê Yekpare li ser sîngê Zewo û di navbera her du destên we da bû. Zewo destê xwe li nav porê Yekpare digerand, por sil bû, go:" Delala minê were em derbasî malê bin, ta veng nexwes bikevî, ez te ra zîyo bikim, xwarineke germ ji te ra bikim". Yekpare serê xwe heyna ji sîngê dayika xwe, bi rukenîya xwe li dayîka xwe mêskir û go: "Ez nakevim malê, ezê herime, hevalên min li benda min in! Dayê ez dizanim ji bo te zor e, welate me jî mîna te dinale, bi sedan salane ew dinale". Zewo dibê: "Delala min! Te ez gêj kirim, tu dixwazî min dîn jî bikî? Oda te, masa te, pirtûkên te gîsk li wir in, li benda te ne! Li van baranan tu herî ku?" Yekpare destên dayîka xwe ji nav porê xwe giran-giran derdixe û dibê: "Bi xatire te be daye!". Zewo biqesî quweta xwe bang dike: "Mere!!!..." ," Mere!!!..."
Dema ku Zewo bang dikir "Mere!!!..." çavên xwe ji hev kirin, sibe bû, tiji xu bûbû û merê Zewo bi ser we ra dawestî bû. Zanî ku xevn e. Yekpare di xewnêda jî neketibû mal. Bejna Yekpare ku di xevna Zewo da tim dihate ber çavên wê û di guhên wê da gotina Yekpare; "Bi xatirê te be dayê!"

çiroke kurdi

Mirovê birçi

Mirovek rojekî pir birçî dibe. Lê ne pere û pulê wî ne jî kar û barê wi he ye. Difikire nafikire tu çarekî li birçîbuna xwe nabîne. Wexta ku derê loqantekî da derbas dibe bîhna xwarinê dikeve pozê wi. Hinek difikire û xwe ra dibêje, lê qiyamet neqetîya ye. Ezê herim hundir zikê xwe têr bikim û paşê bêjim perê min tune. Tu ewê canê min ji min bistînin?
Diçe hundir, li ser masekî rudinê. Kîjan xwarin xweş e, ji wî dixwaze. Zikê xwe têr dike. Paşê jî gazî xwediyê loqantê dike û jê ra dipirse:
- Bira, mirovek were, loqanta te da xwarinê bixwe û paşê bêje perê min tune, tu yê wî waxtê çi biki?
Xwediyê loqantê dibêje:
- Ezê peînek li quna wî xim û têkim der.
Mirovê birçi hêdi hêdi ji cîyê xwe radibe, quna xwe berbi xwediyê loqantê dike û dibêje:
- Ê wele perê min tune. De xêra xwe rabe peinek li quna min xe, ez derengi ketim.
***
Çeko û Afo
Destê yeki da lomeDestê yeki taşqiran eLi hevxistine Çeko ûAfo herdu bira ne
Min got:- Xwiçka min li vê taxê mêr hatin e kuştin yan jin revîyane
Got:- Na welle bend û polikê punikê me qetîyaneDu hev hêkê me di punikê da şikîyane
***
Sîn bi sewite li pola zinar eBavê Evdî tiving li ser milayeJi wêda tê hêr e hêr eLêxistiye kuştîye kera mêKor kirîye ocaxê kerê nêr e
***
Divê em çun li Sînê bikin nêvîn eMe li derî xist, ji mal derket pîrekî gewer hêşîn eLêvekî wî li erdê, yek jî li ezmîn eDi mal da kopekê mêrê wî xist hurmîn e
Mêrê wî qêrîya û got:- Qîzê ew mêvanê me kî ne
Pîrê ziviri ser da got:- Ji Kinaqoyê cînarê mala Nîyazî ne
Mêrê wî jî got:- Bi dara lêxê, bi çoya derî bi qewtîneWan gelek ji van çîya pez û dewarê me dizîn e

çiroke kurdi

Li gundekî Kurdistanê mirovekî feqîr û belengaz hebû. Navê wî Xalit bu, lê gundîyan jê ra Galo digotin. Di cêbika Galo da qurişik pere tune bû, lê rojê pakêtek titun dikişand. Havîna ji gundîyan ra paletî dikir, lê pere nedigirt. Suna peran da titun distand ku zivistanê bê cigare nemine. Berbi biharê berf dihelîya, hêşînayî derdora gund dixemiland. Her roj ji bo hatina biharê li gund şahîyek çêdibu. Lê Galo di van şahîyan da cîh nedigirt, kewra derdê wî yê giran destpêkiribû, tituna wî xilasbibu. Ne di gunda dikanek hebû jê titun deynkira, ne jî perê wi hebu ku biçuya bajêr.
Tunebuna cigarê Galo dîn û har kiribu. Ji van rojê ku Galo dîn har dibe, diçe alî malê û lavayî jina xwe dike.
- Keçê, li malê tişteki pere bike tune, ez bibim li bajêr bifroşim û ji xwe ra hinek titun bistînim.
Hê Galo gotinên xwe xilasnake, jina wî gotinên wî di devê wî da dihêle û dest bi nifira dike. Ser Galo da diqêre:
- Ma tu rewşa malê nizanî, nan tune ez bidim zarokan, tu bi derdê cigara xwe ketî.
Galo li ser gilî gazinên jina xwe hêrs serê xwe xwar dike, ji malê derdikeve û diçe nav Gund. Lazek şunda dîsa vedigere tê malê, carek din dîsa lavayê jina xwe dike:
- Ma tu hergav hirîyê dirêsî. Qe gilokek rîs jî tune, ez bibim bajêr bifroşim, ez bê cigare perîşan bum.
Jina wi carek dîsa ser Galo da hêrs dibe û dest bi gilî û gazinan dike.
- Mala te serê te da xirab nebe, tu xêncî cixarê tiştekî nafikirî. Gore di lingê zarokan da tu ne. Tu ji xwedê natirsî rîs ji min hirêyî û glokek rîs dixwazî. Ez heta gilokek rîs didim te, ezê bikim gore û têxim lingê zarokan.
Lê Galo dest ji lavakirinê bernade. Ji bo vê yekê jina wî zêde tamul nake, radibe gilokek rîs tîne li pêşîya Galo datîne. Galo gilolka rîs digre û radibe, bê xatir dikeve rê û berê xwe dide bajêr. Rê da hem diçe, hem jî giloka rîs hêdî hêdî diteqilîne. Mêze dike giloka wî gelek sivik e. Hinek difikire û bi xwe bi xwe ra dibêje:
- Hewce nine ku ez, ji bo vê gilokê ewqas rê biçim.
Ser vê gotinê hinek di cîyê xwe da disekine û difikir e, cixare dikeve bîra wî. Ji ber vê yekê dîsa berê xwe dide bajêr. Piştî çend gava d mêze dike ku li ser rê kusî kî li xwe civîya ye û cîyê xwe da sekinîye. Galo li ber Kusî hinek disekine û difikir e. Paşê giloka xwe ya rîs digre û li kusî dialîne. Kusî di nav rîs da winda dibe. Galo, giloka rîsê xwe dike hembêza xwe û tere nav bajêr. Nav bajêr da rasti miroveki qelew tê.
Galo mirovê qelew silav dike. Giloka rîsê xwe di hembêza xwe derdixe û ravayê mirovê qelew dide û jê dipirsê:
- Birayê delal, ez vî risê xwe li kuderê dikarim bifroşim.
Mirovê qelew li Galo mêze dike û dilê xwe da dibêje ezê vî mirovî bixapînim û risê wî erzan jê bistînim.
Pistra divê:
- Heger ku ez begem kim, ezê risê te bistînim..
Galo kêfxwes dibe û dibejê:
- Madem ku tu dixwazî rîsê min bistînî, emê berê biçin dikanekî gloka xwe biwezinînin.
Mirovê qelew:
- Ma ev ne tiştekî zor e.
Dikanek nêzik ravayê Galo dide û dibêje:
-Keremke, em herin vê dikanê. Di wêderê da gere terazi hebe.
Herdu bihevra dikevin dikanê, ji xwedîyê dikanê misadê dixwazin û giloka rîs diwezinînin.
Mirovê qelew ji Galo ra dibêje:
- Ez ji bo kiloya risê te panzdeh wereqa zêde qurişek nadim.
Galo jî:
- Baş e, lê biryarek min heye. Ez ku tiştekî bistînim jî, bifroşim jî, serî da xêr dikim.
Galo destê mirovê qelew digre hem dihejîne hem jî bi xwe bi xwe dibêje:
Bazar heye bi hizn û riza yeQeregoz di navda raza yeEz terim tu dimînî, tu vedîkî dibînîPaşê li min digerî nabînî
Vê çar rêzê sê cara li ser hev dibêje û destê xwe berdide. Perê xwe digre, yek u yek dijmêre dike cêba xwe. Gloka rîs a ku kusî di nav da, dide destê mirovê qelew. Xatirê xwe jê dixwaze û zorê dide gava ku zu ji wir dur keve..
Mirovê qelew jî giloka risê xwe digre û berê xwe dide malê. Dikeve hundir, ser jina xwe da diqêre û dibêje:
-Te hertim rîs ha rîs digot û guhê min dibir. A han ji tera gilokekî rîs. Hezdikî ji zarokan ra bike gore, hezdikî bike xalî û xalîçe.
Jina wî ji bo rîs şa dibe û dibêje:
- Lolo, ev gilok him mezin e, him jî gelek giran e. Were alîkarîya min bike, em vî bikin du gilok. Bila hevekî sivik be ku ez jî bikarim pê ra bi hêsanî kar bikim.
Mêrê wi zikê xweyê ter mizdide û dibêje:
-Tu çi dixwazi bike. Rîs jî rîsê te ye, kar jî karê te ye, çawa dixwazî wisa bike, bese ku guhê min berde. tiştekî ji min nexwaze.
Jinik gumana xwe ji mêrê xwe di bire û serê rîs dide destê xwe, hêdî hêdî giloka xwe vedike. Giloka rîs hê nîvî nabe, mêze dike fişe fişa kusîye û di nav rîs da raza ye. Jinik gilokê qildike davêje û direve tere ba mêrê xwe.
- Malxirab, kî te xapand, rabe pê keve. Nav giloka rîsê te da kusî kî qasî serê te derket.
Li ser vê gotina jina xwe mirovê qelew li çokê xwe dixe û dibêje:
- Wele waxta ku me bazara xwe xêr kir, kurê kerê sê cara ser hev got, "di nav da raza ye", lê min tiştek jê fêm nekir. Ma min tilîya xwe bihn kiribu ku bizanim di nav rîs da kusî raza ye. Lê ez ji kusî naqahirim, ez ji wê yekê diqahirim ku, kurê kerê min xapand, serda jî qilfê xwe bi min kir, dîsa jî min jê tiştek fêm nekir.

syeh rıza talabani

Selçuklu ve Osmanlı gibi çok kültürlü toplumlarda, ana dilin yanısıra diğer komşu ya da egemen dillerle şiir yazmak, bir bakıma modaydı. Nitekim, sözgelimi Mevlana Celaleddin-i Rumi , dönemin egemen resmi ve edebiyat dili Farsça’yı başat dil olarak kullanıp; bunun yanında Türkçe dahil üç dilde daha şiir yazarken; 16. yüzyıl Kürt şairlerinden Şükri-i Kürdistanî, anadili Kürtçe’den başka Osmanlıca, Farsça, Arapça, Ermenice ve Hindçe dahil altı dilde şiir yazıyordu.
Osmanlı divan edebiyatının en büyük ustaları kabul edilen 16. yüzyıl şair ve yazarlarından Kürt kökenli Mezopotamyalı Fuzuli, 17. yüzyıl şairlerinden Kürt kökenli Erzurumlu Nef’ î, aynı yüzyılda yaşayıp 18. yüzyıl başlarında ölen Kürt kökenli Urfalı (Ruha) Nabi, eserlerini Kürtçe yerine egemen- moda diller olan Osmanlıca, Farsça ya da Arapça olarak vermişlerdir. Fuzuli’nun Osmanlıca, Farsça ve Arapça divanları; Nef’i’nin Osmanlıca ve Farsça divanları vardır.
Bir örnek olarak belirtelim ki; salt Diyarbekir ve Yöresi Şairleri üstüne Tezkire-i Şuara- yı Amid adlı bir çalışma yapan Kürt edebiyat tarihçisi Ali Emiri, sözkonusu eserinde 250 dolayında Kürt kökenli şaire yer verir ki, bunların tamamına yakını da egemen- moda dillerle eser vermişlerdir.
Tüm bu moda kültür politikalarının etkisine rağmen, MÖ. 4. yüzyılda yaşadığı bilinen ilk Kürt şairi Borazboz’ dan bu yana zengin bir Kürt Edebiyatı da yaratılagelmiştir. Ancak, ana eğilimin yukardaki doğrultuda olduğunu ve bu tutumun birçok nedenle günümüzde de devam ettiğini belirtmek durumundayız.
1923 Lozan Antlaşması’na kadar Güney Kürdistan, Osmanlı memleketlerinden biri olduğu için, özellikle bu tarihten önce Kürt şair, yazar ve edebiyatçıları da kendilerini bu sürecin içinde bulmuşlardır. Güney Kürdistanlı, bugünkü Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani’nin de mensubu bulunduğu Talabani aşiretine mensup Şeyh Rıza Talabani de, bu süreçte yer alan bir Kürt aydını ve şairidir.
Rıza Talabani Kimdir?
Kürt edebiyat tarihlerinin ve antolojilerinin tümünde yer alan Şeyh Rıza Talabani’ den, belirleyebildiğimiz kadarıyla ilk söz eden Türk edebiyat tarihçisi İbnülemin Mahmud Kemal İnal olur.
Yazar, Son Asrın Türk Şairleri adlı üç ciltlik antolojik çalışmasını hazırlarken, Süleyman Nazif aracılığıyla Rıza Talabani’nin oğlu Mülkiye Kaymakamı Halis Efendi ile görüşür. Vaadettiği halde babasının özgeçmişini ve şiirlerini yollamaz, daha sonra da vefat eder. Görüştüğü, Şeyh Rıza’nın damadı Mehmed Rasih Bey de yeterli bilgiyi veremez. Oysa, o da Kürtçe ve Farsça şiirler yazmış bir şairdir. Özellikle güzel Farsça şiirler yazan ve çok sayıda Farsça şiiri ezberden okuyan bu kişi de, 1936’da vefat eder.
İbnülemin Mahmud Kemal İnal ise, daha çok ona, 1923’de yayımladığı Encümen-i Ediban-ı Kurd adlı Kürt Edebiyatçıları Antolojisi’nde geniş yer veren, yakın dostu Emekli Miralay Emin Feyzi Bey’ den gerekli bilgileri alır. Bu iki eserdeki bilgiler, daha sonra diğer Kürtçe, Türkçe, Farsça ve Arapça eserlere de kaynaklık eder.
Bu eserlerde verilen bilgilere göre; Şeyh Rıza, 1842 yılında Kerkük sancağına bağlı Çemçemal nahiyesinin Çirix köyünde doğdu. Talabani aşiretinin önde gelenlerinden Şeyh Abdurrahman Halis’in oğludur. (Prof. Dr. Qanatê Kurdo: Tarixa Edebyeta Kurdî, 2. bas. Özge yay. Ank. 1992, s.211)
Kerkük’de eğitim gördükten sonra, hac ziyaretini yaparak İstanbul’a gider. Burada, başta Namık Kemal olmak üzere birçok edebiyatçının ve aydının meclislerine katılarak, onlardan iltifat görür. Özellikle Namık Kemal, Şeyh Rıza’nın zekasına ve siyasetine hayran kalır. Daha sonra Kerkük’e geri döner. Zaten yaşamının büyük bölümünü burada geçirir. Daha sonra Bağdat’a giderek, babasının kurduğu dergâhta kalır. Yaşı 80’e yakınken 1910’da burada vefat eder ve Abdülkadir Geylani Türbesi’nin yakınına gömülür.
Mezar taşına yazılan dörtlüğün Türkçesi şöyledir:
Ey Allah’ın elçisi, ne olur Eshabulkehf köpeği gibiSenin sehabelerinin cemaatinde cennete girsemO köpeğin cennete, benimse cehenneme gitmem caiz midir?O, Eshabıkehf’in köpeği, bense senin Eshab-köpeğinim.Edebi Kişiliği ve Yaşamından İlginç Kesitler
Kürtçe, Türkçe, Farsça ve Arapça gibi dört dilde şiir yazan Şeyh Rıza; güzel konuşmasıyla, hazırcevaplığıyla ve garip nükteleriyle renkli bir kişilik olduğu gibi; şiirsel eleştirilerinde çok şiddetli ve acımasız, övgülerinde ise şefkatlı ve ılımlı bir çizgi izliyordu. Bu özellikleriyle, Namık Kemal üstünde oldukça etkili olduğunu söyleyebiliriz.
Emin Feyzi Bey, onun edebi kişiliğini şöyle yansıtıyor:
„Kürtçe’nin yanında, Türk, Arap ve Fars dillerinde güzel şiir söylerdi. Büyük bir konuşmacı idi. Hiç bir bilimsel sohbette yenilmemiştir. Tarikat mensubu olmasına rağmen, son derece hoş-meşreb ve laübali bir kişiliğe sahipti. Hiç bir şeye önem vermizdi. Eserlerini toplama külfetine de katlanmamıştır. Onun latifeleri ve şiirleri İran’a ve Hindistan’a kadar yayılmıştır. Hele Musul ve çevresinde, edebiyat-sever olup onun şiirlerinden yararlanmayan ve kimini ezbere bilmeyen yok gibidir. Şiirlerini yeniden yazmak ve bozmak gibi birşey bilmezdi. Genellikle irticalen (doğaçlama) şiir söyler ve eğer orada bulunanlardan biri kaydederse, şiir kaybolmaktan kurtulurdu. Aksi takdirde unutulur giderdi. Bu yüzden çok sayıda eseri kaybolup gitmiştir. Türkçe ve Farsça kasideleri çoktur. Filizofik, tasavvufi ve öğretici sözleri de oldukça fazladır.
Ömrü sıkıntılar içinde noktalandı. Hükümetçe kendisine bağlanan 500 kuruşluk maaşı bir gün gecikse, hemen valileri ve defterdarları hicvederdi. Onun yapısını ve güçlü yergilerini bilenler, ondan oldukça çekinirlerdi.“ (İ. M. K. İnal: Son Asrin Türk Şairleri, 3. bas. İst. 1988, 3. Cilt, s. 1500)
Babası Şeyh Abdurrahman Talabani hakkında bir makale yazan eski Şeyhülislamlardan Haydarizade İbrahim Hakkı, kendisini,„…Osmanlı dilinde Nef’î ve Farsçada Firdevsi ve Kâni gibi seçkin şairlerin şiirsel güçlerini şiirlerinde layıkıyla yansıtan bir şairdir Şeyh Rıza „ sözleriyle övmekte ve bir anısını aktarmaktadır:
„Çoklukla eski Sadrazamlardan Yusuf Kâmil Paşa’nın konağında bulunan Şeyh Rıza’nın, konakta kavga etmediği kimse kalmamıştı. Birgün konakta ağalar ve uşaklarla herzaman olduğu gibi dövüşür. Onlar da birleşip kendisini sokağa atarlar. Bayezid Meydanına bakan bir kasap dükkanının üstündeki bir odaya taşınır. Bir gün mahallede meydana gelen bir yangına giden yarı-çıplak genç tulumbacıları görünce, kendisi de şevke gelir ve yangın yerine kadar arkalarından koşar. Ateşi söndürmeye çalışan delikanlıları seyrederken, kendisi de tutuşur, bu sırada elini cebine saldığında tek serveti olan üç liranın yerinde yeller estiğini anlayınca büsbütün yanar…“
Şeyh Rıza Talabani, tıpkı Namık Kemal gibi, Osmanlı padişahları dahil kimseyi yermekten geri durmaz.
Hoşuna gitmeyen bir Musul valisini yererken şöyle diyor:
Babıâli’den çıkan valilere yoktur sözümBöyle bombok vali ancak bab-ı safilden çıkar
Kendisi de Kürt kökenli olup, Musul ve Kerkük’te insanlara zulmeden Süleyman Nazif’e ilişkin şu yergisi meşhurdur;
Kerkük oldu vilayet,Süleyman ona vali,Veyl, size ahali!…
1908 Yılında Padişah Abdülhamid’e bombalı bir suikast girişiminde bulunulur. Ancak, bomba erken patladığı için Abdülhamid ölümden kılpayı kurtulur. Şeyh Rıza, bu kurtuluş karşısında tıpkı Tevfik Fikret gibi hayıflanarak; „Keşke maksadımızı hasıl edeydi dinamit“ anlamına gelen bir şiir söyler. Dostlarının, Padişah işitirse kendisini sürgüne yollayabileceği yolunda şaka yapmaları üzerine derhal lafı değiştirerek, „Padişah zıll-ı Huda’dır ona neyler dinamit“ şekline sokar ve gülüşürler.
Yakın dostu, Kürt şairi Emin Feyzi Bey, 1904’te Hacca gideceğini söyleyince, kendisine „Sana Hac farz değildir, gitme“ demiş. Emin Feyzi ise kendisine şu şiiri okumuş;
Maksadın halık ise halka niyaza gitmeEmelin aşk-ı hakikiyse mecaza gitme
Şeyh Rıza ise, kendisine şu beyitle karşılık vermiş:
Kâbe-i dil gibi bir Tur-u tecellin vardırSendedir menzil-i maksud Hicaz’a gitme!
Bugün olduğu gibi o tarihlerde de Musul vilayetinin her yanında cinayetler işlendiği halde, her hafta vilayet gazetesinde „Saye-i asayiş vaye-i Padişahide vilayetin her tarafında emn ü asayiş berkemaldır“ ibaresi yazılmakta olduğu için, Şeyh Rıza kızarak şu beyti yazar:
Katl ü nehb-i eşkıyadan millet oldu paymalEmn ü asayiş yine elhamdülillah berkemal.
Maaşını vermeyi geciktiren defterdara şöyle seslenir:
Namus arayan kimse hecadan hazer eylerŞairler ile hoş geçinen def-i şer eylerBir faide vermez sana tehir-i maaşınEy mâni-i rızkım, görelim kim zarar eyler
Kendisi şiirde ve edebiyatta sivrilirken, dinde ve tarikatte öne çıkan ağabeyisi Şeyh Ali’ yi de yermekten geri durmaz:
Hazret-i Şeyh-i şerifin pek garib mutadı varZulme meyli yoktur amma zâlime imdadı var.
Şiirlerinden Örnekler
Şeyh Rıza Talabani’nin divanı 1935 ve 1946 yıllarında olmak üzere Bağdat’ta iki kez yayımlanıyor. İkinci basımında; 3-81. sayfalarında Kürtçe; 84- 198. sayfalarında Farsça ve 201-258. sayfalarında Türkçe şiirler yer alıyor. Biz bu Türkçe, daha doğrusu Osmanlıca şiirlerden yalnızca ikisini vermekle yetineceğiz:
Bu şafak kim feleğin lekke-i damanıdırPaymal etdiği mazlumların kanıdır
Ah-ı mazlum, nesim-i çemen-i mefharetiDehen-i zahm-i ciğer, gonca-i handanıdır
Üstüne konmuş esed, sırtına binmiş seretanRuz u şeb melabe-i âlem-i hayvanidir
Geç bu ikbal-i cihandan ne saadet umulurBu binadan ki sitem âzam-ı erkânıdır
Ger bu vahşiler ise nutfe-i âba-i felekMedeniyet sıfat-ı ğul –i beyabanidir
Bir (bok)un göksüne cevherli nişanlar dikilirKi filan memleketin koca kumandanıdır
Bir ……surğani eder postnişini irşadSanki Veysal Karani’nin zübde-i akranıdır
Bül… kelb-i Haleb mahlası nâpâki ikenŞimdi (Şeyhuluzma) turre-i unvanıdır
Böyle mahsul-i zina hain-i mader behataRahnecu-yi nesebi Hazret-i Geylani’dir
II
Haberin var mı alınmış, ne alınmış? RüşvetAlınan şey ne imiş? Lira; kim almış? Hey’et
Hey’etin adı nedir? Daire- i AdliyeAnı icad edenin ruhuna yüzbin lânet
Kaç aded lira alınmış acaba? Yüz elliSikke-i halisa üstünde yazılmış duribet
Bilmedik kimler imiş rüşvet alanlar? HeyhatGidişinden bilinir hâin-i mülk-ü millet
Biri Müstantik efendi, biri Çingâne reisÖbürün söyleyemem, söyle babana rahmet
Hazret-i daver-i ekrem Mutasarrıf PaşaEşeğin başını tut, Hamza’ya geldi nöbet
Otuzun Ragıb alıp, yuttu yirmisin EminYüzünü, söylediğim zat-ı veliyyün-nimet
En büyük hisse bu aldı yine hoşnud değilHepsini almadığından çeker ah-ı hasret
Hisse vermek bana da lâzım iken hakk-ı sükutVermedi, ağzımı zannetti kapanmış zimmet
Çoğunun adı yazılmıştı bu kumpanyadaAlmadı fasık-ı mahrum gibi hiçbir kısmet
Adı defterde, özü haib ü hasir biri benBir de Musul’da olan Vali-i âli himmet
Söyle mafat-ı tedarikte bulunsun yoksaAnı ibret ederim hicv ile amma ibret (1)
Acaba aldı kumandan dahi bir şey? Haşa!Var mı dünyada kumandan gibi sahib- iffet (2)
Bu satırların karşısına iki de not düşülüyor: 1- Kalemli haydut ve hırsızlar, silahlı haydut ve hırsızlardan daha beterdir; 2- Askerin namuslu olduğunu söylemek zorunludur, çünkü onda güç vardır, kendisine dil uzatanı tepeler…
Şeyh Rıza Talabani’nin, „şiirsel özdeyiş“ sayılabilecek çok sayıda dizesi ve beyti vardır. Bunlardan iki beytle sözlerimizi noktalayalım:
Sözü eğri olana postnişin-i irşadSözü doğu olana şair-i gümrah denir (yolunu sapıtmış MB)
Bir kuru nâm kazanmakta Rıza faide neÜstühan-pâre-i satranca dahi şah denir (satrançtaki kemik parçasına da şah denir…MB)

ehmede xani

Ehmedê Xanî ve eseri Mem û Zîn
Ayhan Geverî4 Haziran 2004 Doğubeyazıt'taki Ahmed-i Hani Derneği "Ahmed-i Hani Felsefesinde Sanat ve Uygarlık" konulu panelde Ayhan Geverî'nin yaptığı konuşmanın tam metnidir
Büyük Kürt şair, edip ve arif Ehmedê Xanî ve onun meşhur eseri Mem û Zîn hakkındaki değerlendirmemize geçmeden önce, Xanî ve eserleri hakkında yapılan eserlerle ilgili birkaç noktaya değinmek isterim. Zira Xanî ve eserlerine geçmeden önce kendisiyle ile ilgili mevcut görüş ve bakış açılarını kısaca gözden geçirmek gerek.Klasik edebi eserler hakkında yapılan inceleme ve araştırmalar göstermektedir ki Türkiye bu eserleri en az anlayan ve bunlara en yüzeysel yaklaşan ülkeler arasındadır. Maalesef bu olumsuz ve acınası halden de en çok Ehmedê Xanî’nin Mem û Zîn’i nasibini almıştır. Diğer ülkelerde yapılan klasik edebiyat araştırmaları özellikle de tetkikli elyazmaları çalışmaları çeşitli bilimsel yöntemler referans alınarak yapılır. Mesela bizzat üzerinde çalışılan metnin kendisi ve müellifinin hayatı yeterli olabilmektedir, veyahut şair ya da müellifin hayatı, özellikle de edebî kişiliği göz önünde bulundurularak esere yaklaşılır. Zaten ilmî yaklaşım da budur. Bununla beraber benim de bizzat benimsediğim ve yararlı gördüğüm ve Türkiye’de önemsenmeyen mukayeseli edebî yaklaşım, edebî eserleri anlamada daha etkin bir yoldur. Özellikle de konumuz olan Mem û Zîn gibi eserlerin anlaşılmasında...Mem û Zîn ve Ehmedê Xanî’nin diğer eserleri ile ilgili yapılan çalışmalara baktığımızda şu maddeler çok belirgin bir şekilde karşımızda durmaktadır:1) Mem û Zîn edebî bir dille okunmuyor: Şimdiye kadar Türkiye’de Mem û Zîn’e ilişkin yayımlanan eserlerin neredeyse tümünü incelediğinizde şunu görürsünüz ki Xanî’nin bu eserî edebî bakış açısı olmaksızın tahlil edilmiştir. Yani ilmî ve bilimsel metotlar görünmüyor bu eserlerde. Ama daha çok Ehmedê Xanî’nin edebî kişiliği bir yana bilgelik yönü ağır basar bu eserlerde. Ehmedê Xanî bir bilge bir filozof hatta bir dahî olabilir ama o her şeyden önce bir şairdir bir ediptir. Maalesef bu yapılırken buna da sadık kalınmıyor; Xanî herhangi bir bilge ya da filozof gibi de ele alınmıyor. O hocaların hocası veya bilgelerin bilgesidir bizim araştırmacılarımız için. Kürt klasik edebî eserler maalesef büyük jenosit ve yıkımlara maruz kalmıştır. Hazine mesabesindeki birçok eserimiz ya talan edilmiştir ya kaçırılmıştır ya da cahil insanlarımız elinde çürüyüp kayıp-tarih belgeleri olmuştur, kemirgenler için yem olmuşlardır. Bu bir vakadır fakat bence bunlardan daha vahimi şu bahsettiğim edebi eserlerimize olan sakat yaklaşımlardır. Gerçekten de bu yaklaşımlar edebî eserlerimizi en fazla tahrip eden unsurlardandır. Zira Mem û Zîn gibi eserlerin kaybolup yitmesi ayrı bir şeydir, meydanda iken yanlış okunup yanlış yorumlanması ayrı bir şeydir. Edebî bir eser sonraki kuşaklara ulaşamadığında kendinden menkul değerinden bir şey yitirmez ama Mem û Zîn gibi eserler mevcut okumalarda görüldüğü gibi yanlış ve sakat algılandığında edebî değerinden ve özellikle de edebî mesajından çok şey yitirir.2) Mem û Zîn bilimsel kurumlarda okunmuyor: Yukarıda bahsettiğimiz olumsuz tablonun hem sebebi ve belki hem de sonucu olarak edebî bir eser olan Mem û Zîn üniversitelerde ve bilimsel kurumlarda tahlil edilmiyor, tez konusu yapılıp araştırma konusu yapılmıyor. Tabi ki bunun da kendince sebepleri vardır; Kürt edebiyatını okutacak ya da bu edebiyatın ürünlerini derleyip tahlil edecek Kürt üniversitelerin yokluğu ya da Kürtçe’nin daha düne kadar bir dil olarak kabul edilmeyişi gibi sebepler sıralanabilir... Fakat bu eserleri inceleme, tetkik etme üniversite gibi kurumlarda ya da bu kurumlarca yapılmadan bu eserleri anlamamız mümkün olmayacaktır. Üniversite gibi ilmî kurumlar için şimdilik bu eserlerimiz mevzu bahis olmayabilir fakat bu edebiyata gönül vermiş insanlar bu kurumların yöntemleriyle metinlere yaklaşabilir.3 ) Mem û Zîn İdeolojik Bir Okuma ve Kronik Anakronizm ile Okunuyor: İnceleme fırsatı bulduğum Xanî ve eserlerini konu edinen çalışmaların çoğunda yanlı ideolojik ve Mem û Zîn’in edebi nazarından ve Xanî’nin edebî zevkinden çok uzak okumalar karşıma çıktı. Mem û Zîn de her edebî metin gibi farklı okumalara konu olabilir ve bu farklı okumlar hakikat de olabilir. Fakat hiçbir kalem erbabımız hakikatin belki bir parçası olan bu yaklaşımını, mutlak hakikat olarak sunmamalıdır -ki yapılan da bundan gayrı bir şey değildir.Ehmedê Xanî hem Fransız Devrimi hem de Sanayi Devrimi’nden önce yaşamıştır ve Xanî’nin doğum ve vefatı hakkında da kesin bilgiler var iken ve hatta herkes bunda hemfikir iken bazı araştırmacılarımız Xanî’yi bahsettiğimiz yukarıdaki devrimlerin bir teorisyeni gibi kurgulamıştır. Mesela Xanî üzerine yazılan bir eserde müellif şöyle der: “Ayrıca Ehmedê Xanî’de sosyalizan yönler buldum.” Doğrudur Ehmedê Xanî içerisinde yaşadığı topluma ait en fazla malumat veren klasik şairimizdir ve toplumunun katmanlarından bahsetmiştir. Fakat bunu antikapitalist bir sosyalistin fikirleri gibi algılamak anakronizmden öteye bir şey değildir. Zira Xanî hayatta ikeni bir tarafa bırakalım da Xanî bu dünyadan göç ettiğinde bile Sosyalizm ya da Komünizm var mıydı veyahut bunlar kaç yaşında idi? Bence bu tarz okumalar hem edebi eserlerimizi tahrip ediyor, onları anlaşılmaz kılıyor hem de bahsi geçen ideolojilere birer hakarettir.Ehmedê Xanî aynı zamanda bir medrese hocası idi ve eğitimci bir kişiliğe de sahip idi ve bu kimliğinin de bir yansıması olarak da medresede okuyan Kürt öğrenciler için manzum bir Arapça-Kürtçe Sözlük tarzında Nûbihar adlı bir eser yazmıştır ve eserini yazma nedenini de şöyle açıklar: Wekî jı Qur’anê xilas bin/ Lazim e li Siwadê çavnas bin. Yani Kürt öğrencilerinin Arapça okurken zorlanmamaları. İşte Xanî’nin bu eseri ile ilgili bir başka araştırmacımızdan bir başka güzelleme; araştırmacımıza göre Xanî yukarıdaki beyitten anlaşılacağı gibi Kürt öğrencileri Ku’ran’dan kurtarmak için yazmıştır.(bkz Nûbihar, E.Xanî, 7-8, Zinar.) İlahî aşkın bir namesi olan Mem û Zîn’in şairine ancak bu kadar kötü bir çamur atılabilinir. Ehmedê Xanî’nin Mem û Zîn’i Kürt siyasetini yansıtır ama bir siyasetname değildir; Mem û Zîn devrinin yaşamını, siyasal, toplumsal değerlerini yansıtan bir eserdir; fakat Mem û Zîn bir manifesto ya da herhangi bir devrimin elkitabı değildir. Mem û Zîn, Firdevsî’nin Şehname’si gibi, Fuzulî’nin Leyla û Mecnun’u, Nizamî’nin Hüsrev û Şirin’i ya da Hafız’ın ya da Gothe’nin Divan’ı gibidir.Sözün özü edebî eserleri tahlil etme yöntemleri bellidir ve Mem û Zîn de bu yöntemlerle ele alınmalıdır.Mem û Zîn’i Doğu Edebiyatı içerisinde bir mesnevi olarak tahlil edecek olursak:Mem û Zîn ilk Kürt mesnevisidir. Yani başka bir ifade ile mesnevi tarzının ilk Kürtçe örneğidir. Xanî bu eserini oluştururken tamamen bir Kürt destanı olan Memê Alandan yola çıkarak oluşturur ama bunu ise kendi üslubuyla yazdığını söylemekten de geri durmaz. Bununla ilgili olarak, değerli araştırmacı Ferhad Şakeli önemli eseri Mem û Zîn’de Kürt Milliyetçiliği adlı eserinde şöyle der: “Ehmedê Xanî folklorik M&Z’i ya da Memê Alan’ı kendi M&Z destanı için temel olarak kullandı. Ancak O, M&Z’indeki her şeyin kendisine ait olduğunda ve onu kimseden almadığında ısrar etmektedir. Biçim, anlam, sözcükler ve nitelemeÖdünç almadık aslâ onların birini bileFikrimin ürünleridir onların hepsiEl değmemiş gelinlik kızlardır onların hepsi ”Doğu Edebiyatı mesneviyatında birçok şair aynı konuyu aynı hikayeyi işlemiştir hatta çoğu şair yararlanma bir tarafa kalsın bir diğer şairin eserini neredeyse olduğu kendi diline kopya etmiştir. Taklit edilen önemli şair de Farsça yazan üç büyük Kürt şairdir Nizamî, Molla Camî ve Hacoyê Kırmanî... Hatta bazı Türk şairler özellikle de Nizamî’nin Leyla û Mecnun’unu taklit edenler bunu açık bir dille ifade ederler. Yine bunların yanında farklı gerekçelerle eserini farklı eserlerin gölgesinde yazanlar vardır. Mesela en güzel örneği meşhur Türk şairi Şeyh Galib’in Hüsn û Aşk’ıdır. Şeyh Galib mevlevi bir şaridir ve kendisini Mevlananın xalefi gibi görür ve mesnevisinin 2020. beytinde şu cesurca ve zekice itirafında bulunur:Esrârımı Mesnevî’den aldımÇaldım velî mîrî malı çaldımYine Şeyh Galib, kendisini böyle aklarken aynı şeyi yapan Kürt şair Urfalı Nabî’yi, Şeyh Feriddudin Attar’dan etkilenerek Hayrabad adlı eserini yazdığı için yine Hüsn û Aşk’ında şöyle yerer:Gâhî okunurdu HayrâbâdNâbî olunurdı hayr ile yâdHakkâ ki acîb bir eserdirErbâbı yanında mu’teberdirKim Nâbî’ye hiç düşer mi evfakŞeyhin sözine kelâm katmakEy kıssadan olmayan haberdarNâkıs mı bırakdı Şeyh Attarİşte o kadardır ol hikâyetBâkisi dürûğ-ı bî-nihâyetManzûme-i Fârisî-veş ebyâtBi’lcümle tetâbû-ı izâfâtMi’râc-ı hayâle eyleyip sâzİster ki Mesîh’e olsun enbâzMebnâ-yı binâ-yı HayrâbâdBir hayırsızın kemâlin îrâdEl-hak çalıp alma kıssadır olHırsızlara hayli hissedir olHatta burada Şeyh Galib çok ilginç bir şey söyleyerek en büyük mesnevi şairi Nizamî’yi de bu ithamından nasiplendirir:Dersen ki Nizamî’yi girâmîEtmiş o dahî bu iltizâmı Evet Şeyh Galib örneğinde görüldüğü gibi mesnevi yazmak o kadar da kolay değil hele de konu seçimi ve yazma üslubu... İşte bence Xanî’nin en önemli yönü burda belirmeye başlar. Ehmedê Xanî her şeyden önce Şeyh Galib gibi eleştiri oklarını yayından atmaya hazır şairlere kesinlikle mahal vermiyor, bırakın konuyu birinden çalmayı-aşırmayı, O, o güne kadarki tüm mesnevileri okumuş gibi “çalma” sözcüğünü değil de “ödünç alma” fiilini bile olumsuzlayarak tamamen Kürdî bir konu seçiyor, tamamen ilhamını kendisinden ve sadece kendi millî değerlerinden alır ve bunu yaparken de son derece bilinçli bir şekilde yapar. Zira hiçbir mesnevide görülmeyen özellikler vardır Mem û Zîn’de ve maalesef bunlar şimdiye kadar hep gözden kaçmıştır. Mesela bütün hikayeler iki şahıs (bir maşuk bir aşık) etrafında dönerken Mem û Zîn’de dört tane aşk pervanesi vardır. Bu bence en önemli ayırıcı hususiyetlerden biridir Mem û Zîn’in. Mem û Zîn bir manifesto kitabı değildir demiştik fakat bu mesnevinin ayırıcı özelliklerini belirtmek için şunu diyebiliriz ki Mem û Zîn’in iki bölümü tamamen manifesto niteliği taşır ve diğer hiçbir mesnevide rastlanmayan sadece Xanî’ye ait Kurdîce özellikler kendini gösterir. Bu iki bölümden biri Kürtleri Övüşün Metni adlı ve değerli üstad M. Emin Bozarslan’ın Mem û Zîn çevirisinde “Derdê Me” (Derdimiz) adını verdiği 5. bölüm ile Sebebê Nezma Kitabê adlı 6. bölümdür.Yukarıda da değindiğimiz gibi Xanî ilhamını kimseden almamıştır ama Xanî bununla da kalmaz ve mesnevi geleneğinde bir ilki daha gerçekleştirerek tamamen bir meydan okumayı da gerçekleştirir, Kürtleri -her ne kadar onlar kendi öz güçlerinin ve de millî değerlerinin fakında olmasalar da- çok güzel bir dille över, Kürtçe’yi hiçbir dilden aşağı göremeyeceğimizi hatırlatır (sanki bugünkü dil sorunları konusunda bizi uyarır gibi) ve en son olarak da şunu belirtebiliriz ki Ehmedê Xanî bir edebiyatı tekrar diriltmenin peşinde olduğunu söyler, ki bunları şu şekilde ifade eder:Ez mame di hikmeta Xwedê daKurmanc di dewleta dinê daAya bi çi wechî mane mehrumBîlcumle ji bo çi bûne mehkumWan girtî bi şîrî şehrê şuhretTexsîrî kirin bîladê hîmmetHer mîrekî wan bi bezlê XatemHer mêrekî wan bi rezmê RustemBifikir ji Ereb heta we GurcanKurmancî ye bûye şibhê burcanRum û Ereb û Ecem temamîHemiyan ji me re dikir xulamîYine 6. bölümde yani bir mesnevinin en önemli bölümü olan Sebeb-i Telif bölümünde Xanî eserini nasıl Kurdperwer duygularla yazdığını dillendirir ve tarihi bir tespitte bulunur ki bunu hala aydınlarımız tartışır fakat Xanî’nin görüşüne bakmazlar. Xanî’nin bu tesbiti de şudur ki Kürtçe yazan şair ya da edipler Kürt edibi ya da şairidir yani tamamen eserinin dili ile ilgilidir yoksa siz de Kürt şairleri Nizamî ya Molla Cami gibi çok güzel eserler verebilirsiniz fakat kimse sizi bir at bakmak için seyislik için bile tutmaz. Yine Xanî burada der ki eğer siz de benim gibi bir inci değerindeki Kürtçe ile yazarsanız Melayê Cizîr’nin ruhunu diriltirsiniz, Elî Herîr’iyi sevindirirsiniz ve hatta Feqiyê Teyran’ı da ebede kadar mesut edecek kadar hayran bırakırsınız:Xanî kemalê bêkemalîMeydana kemalê dîtî xalîYe’nî ne ji qabîl û xebîrîBelkî bi teesûb û eşîrîHasil ji inad eger ji bê dadEv bîdet e ger xîlafê mu’tadSafî şemirandî vexwarî derdîManendê durrê Lîsanê KurdîÎnaye nezm û înîtazamêKêşaye cefa ji bo wê amêDa xelqî nebêjîtin ku EkradBêmerîfet in, bêesl û bûnyadEnwaê milel xwudan kitêb inKurmancî tenê di bêhisêb inHem ehlê nezer nebên ku KurmancIşqî nekirin ji bo xwe amanc....Min dî alema kelamê mewzûn‘Alî bikira li banê gerdunBîna ve rûha Melê CizîrîPê hey bikira Elî HerîrîKeyfek we bida Feqiyê TeyranHetta bi ebed bimayê heyran

kürtçe

Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna dahil dil. Dünyada tahminen 14-28 milyon insan tarafından konuşulur. Kürtçenin önemli özelliklerinden biri, hemen her cümlede "gerçek özne"nin yer almasıdır.
Konu başlıkları[gizle]
1 Sınıflandırma
2 Coğrafi dağılımı
3 Lehçeler
3.1 Kurmanci (Kuzey Kürtçe)
3.2 Sorani (Orta Kürtçe)
3.3 Kelhuri (Guney Kürtçe)
3.4 Zazaki
4 Alfabeler
4.1 Karşılaştırma
5 Fonetik
5.1 Ünsüzler
5.2 Ünlüler
6 Dilbilgisi
7 Kürt dilinin mantığı
7.1 Kişi zamirleri
7.2 Açık zamirler
7.3 İzafe
7.4 Şimdiki zaman
7.5 Buyrum zamanı
7.6 Gelecek zaman
7.7 Erjatif
8 Kelime Dağarcığı
8.1 Kurmanci, Sorani, Zazaca, Farsça ve Türkçe arasında karşılaştırma
9 Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları
10 Edebiyat
10.1 İlk Kürtçe Gazete
11 Kürtçe, Farsça ve Zazaca
//

Sınıflandırma
Hint-Avrupa dil ailesi
Hint–İran dilleri
İran dilleri
Batı-İran dilleri
Kuzey-Batı İran dilleri
Kürtçe-merkez-iran dilleri
Kürt dilleri
Kelhuri
Kurmanci
Sorani

Coğrafi dağılımı
Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde ve Avrupa'nın birçok ülkeside konuşulmaktadır. Kürtçe, dünyada tahminen 14-25 milyon[kaynak belirtilmeli] insan tarafından konuşulmaktadır. Ancak bu kişilerin birbirleriyle anlaşmasında güçlükler bulunmaktadır.

Lehçeler
Kürtlerin konuştukları lehçeler söyle sıralanabilir: Kurmanci, Kelhuri ve Sorani. Soranî lehçesi, daha çok Irak ve İran'da konuşulur. Klehuri lehçesi İranının batısında yaygindir. Kurmancî lehçesi ise dünyanın birçok ülkesinde konuşulur ve eğitimde esas alınabilecek bir lehçedir.

Kurmanci (Kuzey Kürtçe)
Kurmanci (Merkez Kürtçe, Kurdmanci) en yaygın kürt lehçesidir. 8-10 Milyon kişiden Türkiyede, Süriyede, Irakda, İranda, Ermenistan, konuşulmaktadır. 1930lu yıllardan itibaren Kurmanci kürt-latin alfabesi ile yazılıyor ve şu anda dil genişletme sürecini yaşıyor.
Cizredeki Botani şivesini standard lehçe etmeye çabalar vardır. Bu şive Kamuran Bedirxandan 1920de kürt grameri üzeri kitabı için temel olarak alınmışdi. Arapça kökenli sözcükleri obir şivelerin ve lehcelerin öz kürtce varyanteleriyle değistirmeye de gayret ediliyor.
Kurmancinin şiveleri:
Sanjari, Judikani; Urfi, Botani, Bayazidi, Hakkari, Koceri, Jezire; Aqrah, Dahuk, Amadiyah, Zakhu, Surchi; Qochani, Erzurumi, Birjandi, Alburzi; Herki, Shikaki

Sorani (Orta Kürtçe)
Soraninin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kulanılır, son zamanlarda Kürtçe Latin alfabesine geçme teşebbüsleri de olmuştur. Bu lehçede yazılı kaynak nispeten çoktur.
Soraninin dağılımı Süleymaniye'ye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığınla bağlıdır. Bu şehirin ticari gücü Soraninin yaygınlaşmasını sağlamışdır, böylece Kelhuri ve Havrami konuşanların sayısı azalmışdır.
Bugün Sorani, Kurmanci için saf sözcük türetme kökeni olarak görülüyor.
Şiveler:
Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi, Yahudi Kürtçesi.

Kelhuri (Guney Kürtçe)
Kurmanci ve Sorani ile birlikte Kelhuri jenetik kürt dil grubunu oluşturuyor. Kelhuri İranının batısında konuşulur. Kelhuriyi konuşanlar genelde Şia Kürtlerdir.
Şiveler:
Kermanshahi, Feyli, Luri

Zazaki
Zazaki ; doğu Anadolu'da Dersim,Bingöl ve Elazığ çevresinde konuşulur. Ancak Zazaki'nin Kürtçe'nin bir lehçesimi yoksa kendi başına bir dil olup olmadığı siyasi bir nitelik kazanmamışır.
Şiveler:
Kırmanciki, Dimiliki, Kırdki

Alfabeler
Mevcut yazılı kanıtlar, Kürtlerin geçmiş tarihlerinde birçok alfabe kullandıklarına tanıklık etmektedir. Buna rağmen Kürtlerin ilkin hangi alfabeyi kullandıkları henüz kanıtlanabilmiş değildir. Bunlar:
1) Masi Sorati alfabesi: Arap tarihçi İbn Vehşiye, 855 yıllarında bitirdiği kitabında Kürtlerin Maso Sorati alfabesini kullandıklarını ve bu alfabeyle yazılmış üç kitabı gördüğünü söyler. Bu alfabenin 36 harften oluştuğunu ve Kürtlerce bu alfabeye altı harf daha eklendiğini söyler.
2) Yezidi Kürtlerinin kullandıkları alfabe: Bu alfabe yüzyıllarca Kürtler tarafından kullanılmıştır. 31 harften oluşan ve sağdan sola doğru yazılan bu alfabeye “Gizemli alfabe” ya da “Hurujul sır” da denmiştir. Yezidilerin kutsal dini kitabı Mushaf-ur Reş ve Kitab el Celve bu alfabeyle yazılmıştır.
3) Arap harflerinden oluşan Kürtçe alfabesi
4) Latin-Kürtçe Alfabesi
Latin harflerini temel alan Kürtçe alfabe 31 harften oluşur.
A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z
a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Bu alfabece karşılanan 31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. Ünlüler a, e, ê, i, î, o, u, û'dir.

Karşılaştırma
Kurmanci-Latin
Kiril
Sorani Arap-Fars-Alfabesi
A a
A a
ئا ـا ا
B b
Б б
ب ـبـ ـب بـ
C c
Щ щ
ج ـج ـجـ جـ
Ç ç
Ч ч
چ ـچ ـچـ چـ
D d
Д д
د ــد
E e
Ә ә
ە ـه ئە
Ê ê
E e
ێ ـێ ـێـ ێـ ئێـ
F f
Ф ф
ف ـف ـفـ فـ
G g
Г г
گ ـگ ـگـ گــ
H h
h h
هـ ـهـ
I i
Ъ ъ
Yok
Î î
И и
ى ئى ـيـ يـ
J j
Ж ж
ژ ـژ
K k
К к
ک ـک ـکـ کــ
L l
Л л
ل ـل ـلـ لــ
Yok
Yok
ڵ ـڵ ـڵـ ڵــ
M m
M м
م ـم ـمـ مــ
N n
H н
ن ـن ـنـ نــ
O o
O o
ۆ ـۆ ئۆ
P p
П п
پ ـپ ـپـ پــ
Q q
Q q
ق ـق ـقـ قــ
R r
P p
ر ـر
S s
C c
س ـس ـسـ ســ
Ş ş
Ш ш
ش ـش ـشـ شــ
T t
T т
ت ـت ـتـ تــ
U u
Ö ö
و ـو ئو
Û û
Y y
وو ـوو
V v
B в
ڤ ـڤ ـڤـ ڤـ
W w
W w
و ـو
X x
X x
خ ـخ ـخـ خـ
Y y
Й й
ى ئى ـيـ يـ
Z z
З з
ز ـز

Fonetik
Kürtçenin seslendirmesi yazılımla çoğu zaman aynı olan 31 harfinden, sekiz tane ülü vardır (a e ê i î o u û) ve 23 ünsüz (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z).
Küçük harfler: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y zBüyük harfler: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z Bunun yanında "Xw" digrafıda vardır.

Ünsüzler
Bilabial
Labiodental
Alveolar
Postalveolar
Palatal
Velar
Uvular
Glottal
Stops
p b
t d
k g
q
Frikative
f v
s z
ʃ ʒ
ç
h
Affrikate
ʧ ʤ
Nasale
m
n
ŋ
Laterale
l ɫ
Flaps
ɾ
Vibrant
r
Approximante
ʋ
j

Ünlüler
ön
orta
arka
kısa
uzun
kısa
uzun
kısa
uzun
kapalı
ı
iː
ʉ
u
uː
orta
e
eː
ə
o
açık
a

Dilbilgisi
Hint-Avrupa Dil Ailesinin İrani grubunda Kürtçe, Farsça ve Paştu gibi diller bulunur. Bu diller genel olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardır. Örneğin Kürtçede bulununan "erillik-dişillik" Farsçada yoktur. Örnek olarak "Ap (Amca)" ve "met (hala)" kelimelerini ele alalım. Bu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelir. Dişillik eki "a"dır, erillik eki de "ê"dir.
Apê min - Benim amcam
Meta min - Benim halam
Akraba isimlerinin dışında, varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyar. Varlık ve kavramlar, Kürtlerin yaşayışına, edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenir. Buna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar, birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur, bazıları da dişil yani kadın olur. 2 örnek verelim. Poz (burun) ve mal (ev) isimlerini ele alırsak, burun Kürtçe'de erildir yani erkektir, buna bağlı olarak gelen ek "ê" olur. Ev kelimesi de dişildir yani kadındır, buna bağlı olarak gelen ek "a" olur.
Pozê min - Benim burnum
Mala min - Benim evim
Bir kişi Kürtçede “arkadaşım” dediği zaman; dişil veya eril olduğu hemen belli olur. Arkadaş kelimesi "heval"dır.
Hevalê min (benim erkek arkadaşım)Hevala min (benim bayan arkadaşım)

Kürt dilinin mantığı
Kürt dili, öncelikle toprağa bağlı bir Doğu dilidir. Dünyadaki birçok dilde, ilk kelimelerin nasıl oluştuğunu sorgulamak belki zordur; ama birkaç kelimenin yan yana gelerek oluşturduğu kelimeler hakkında görüş belirtilebilir. Kürtler, yaşayış özelliklerine göre gördükleri varlık ve kavramlara isim verirler. Bu bölümde, 3 kelimeyle, az da olsa, bu dilin mantığı hakkında bilgi vereceğim.
1) "xwêdan" (ter) : "xwê" , Kürtçede "tuz" demektir. "dan" ise "vermek, çıkarmak" anlamına gelir. Yani "tuz" ismi ve "vermek, çıkarmak" fiili yan yana gelerek xwêdan (ter) kelimesini oluşturur. Kişi terlerken vücuttan dışarıya tuz çıkar.
2) "kêrguh" (tavşan) : "kêr", Kürtçede "bıçak" demektir. "guh" ise "kulak" anlamına gelir. Burada kelime oluşurken verilen anlam, bıçağın sivriliğine göredir. Tavşan, kulakları sivrice olan bir hayvandır. Tavşanın kulağının sivri olma özelliğine bakılır ve isim ona göre şekillenir.
3) "xalxalok" (uğur böceği) : "xal", Kürtçede "nokta, ben" demektir. "ok" ise "ik" gibi bir ektir. Bu ekler, geldikleri kelimelere "sevecenlik ve küçültme" anlamı yüklerler.Uğur böceğinin sırtında noktalar vardır. Yani birden fazla nokta vardır.Bu kelimede de, gördüğümüz gibi, "xal" kelimesi iki defa tekrar edilmiştir. Sona gelen "ok" eki de, kelimeye sevecenlik ve küçültme katmıştır.

Kişi zamirleri
İrani dillerde kişi zamirlerinin bazı zamanlarda sözcük olarak birbirine benzemelerine rağmen gramer yardımınla ne kastedildiği anlaşılır.
Türkçe
Standard Kürtçe[1]
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Farsça
Zazaca
Talişçe*
Casus rectus
ben
min
ez
min
min
min
man
ez
ez
sen
tu
tu
tu
tu
to
tı
te
o
ew
ew
ew
ew
u
o, a
av
biz
me
em
me
ême
me
îme
me
mā
ma
ama
siz
we
hûn
we
êwe
we
îwe
we
şoma
şıma
şema
onlar
ewan
ewan
ewan
ewan
îşān / înhā
ê
avon
Casus obliquus
benim, bana, beni
min
min
min
min
man
mı(n)
me(n)
senin, sana, seni
tu
te
tu
tu
tu
to
to
te
onun, ona, onu (eril)
ew
wî
ew
ew
ew
u
ey
ay
onun, ona, onu (dişil)
ew
wê
ew
ew
ew
u
aye
ay
bizim, bize, bizi
me
me
me
me
mā
ma
ama
sizin, size, sizi
we
we
we
we
şoma
şıma
şema
onların, onlara, onları
ewan
wan
ewan
ewan
ewan
îşān / înhā
inan
avon
Talişçe Azerbaycan'da konuşulan bir İran dilidir.

Açık zamirler
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Farsça
Zazaca
Nominativ
bu, bunlar
ev
em
ev
in, işān / inhā
(e)no, (e)na, (e)nê
Obliquus
buna, bunu (eril)
(e)vî
em
ev
in
(e)ney
buna, bunu (dişil)
(e)vê
em
ev
in
(e)naye
bunlara, bunları
(e)van
em
ev
işān / inhā
(e)ninan

İzafe
Çoğu irani dillerdeki gibi kürtçede sahiplik şekli bi izafe ek sistemi yardımınla kuruluyur. Örnek:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Ev
Mal
Mal
Mal
Benim evim
Mala min
Malî min
Malini mi
Izafe şekilleri:
Kurmanci tekil (eril/dişil)
Sorani tekil
Kelhuri tekil
Kurmanci çoğul
Sorani çoğul
Kelhuri çoğul
ê/a
î
ini
ên
an
(i)yl
Casus rectusdaki izafe şekilleri:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Oğlun
Kurrê te
Kurrî to
Kurrini ti
Halkınız
Gelê we
Gelî ewe
Gelini ewe
Kardeşlerim
Birayên min
Birayl mi
Birayan min
Casus obliquusdaki şekiller:
Kurmanci tekil (eril/dişil)
Sorani tekil
Kelhuri tekil
Kurmanci çoğul
Sorani çoğul
Kelhuri çoğul
î/ê
e
e
an
ekan
ekan
Örnekler:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Annenin evi
Mala dayikê
Malî dayike
Malî dayike
Kadının elbisesi
Kirasê jinê
Kirasî jine
Kirasî jine
Kürtlerin memleketi
Welatê Kurdan
Welatî Kurdekan
Welatî Kurdekan

Şimdiki zaman
Şimdiki zaman kürtçede "di / de" öneğinle (Türkçedeki "iyor" gibi) ve sonunda "im / em" soneğinle kuruluyor. Güney kürtçede ağız dilinde bu önek kaybolmuşdur, bu merkez ve kuzey kürtçenin bazi şivelerinde de mevcutdur.
"Gitmek" örneği, burda fiil kökü -ç- dir:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Gidiyorum
Ez diçim
Min deçem
Min (di)çim
Gidiyorsun
Tu diçî
Tu deçî
Ti (di)çîd
Gidiyor
Ew diçe
Ew deçe
Ew (di)çûd
Gidiyoruz
Em diçin
Eme deçin
Eme (di)çîm
Gidiyorsunuz
Hûn diçin
Êwe diçin
Êwe (di)çin
Gidiyorlar
Ewan diçin
Ewan deçin
Ewan (di)çin
Birinci tekil şahısda örnekler. Fiil kökleri çizgilidir:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Yapıyor
Ew dike
Ew deke
Ew (di)kûd
Yiyor
Ew dixwe
Ew dexwe
Ew (di)xwûd
Alıyor
Ew digire
Ew degire
Ew (di)girûd
Geliyor
Ew tê
Ew tê
Ewe tê
Yaşıyor
Ew dijî
Ew dejî
Ew (di)jî
Ağliyor
Ew digrî
Ew degrî
Ew (di)grî
"Gelmek" fiilinin yapısı bir istisnadır, aslında "di-ê"dir, ama bu kelime konuşurken zorluk getirdiği için "tê"ye dönüşmüştür. Aynı durum "bê" fiilinde de vardır, bu kuraldışı fiil ise "biêe"den gelir.

Buyrum zamanı
Kürtçede buyrum zamanı yalnızca "bi-" örneğinde bulunur. En başta bi- öneki gelir, sonra fiil kökü ve bir "e" soneki gelir.
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Yap!
Bike!
Bike!
Bike!
Ye!
Bixwe!
Bixwe!
Bixwe!
Al!
Bigire!
Bigire!
Bigire!
Git!
Biçe!
Biçe!
Biçe!
Gel!
Bê!
Bê!
Bê!
Yaşa!
Bijî!
Bijî!
Bijî!
Ağla!
Bigrî!
Bigrî!
Bigrî!
Burda "herin" ("gitmek", başka zamanlarda kulanıliyor) ve "werin" ("gelmek") istisnalardır.
Here! - Git!
Were! - Gel!

Gelecek zaman
Gelecek zamanda di-nin yerine bir bi- geliyor. Zamirden sonrada bir "-ê" yada "dê" ekleniyor.
Örnek:
Gideceğim - Ezê biçim
Gidecek - Ew dê biçe

Erjatif
Kuzey Kürtçe erjatif sistemine sayip olan az sayıda dilden biridir. Bu da şu anlamına gelir: Geçmiş zamanda bir fiile "birşey" lafı koyulabiliyorsa, o fiildeki zamirler ters olur. Örnek:
Türkçe
Kürtçe
Ben seni gördüm
MinCasus obliquus tuCasus rectus dîtim
Ben açtım
MinCasus obliquus vekir
Ama:
Türkçe
Kürtçe
Ben gittim
EzCasus rectus çûm
"Görmek" fiilinde zamirler ters haline dönüştü, yani "ben" anlamı için "bana, beni" denilmeli, "seni" anlamı için ise "sen".
"Açmak" fiilinde de aynı durum söz konusudur. Yani geçişlidir, nesne alabilir.
"Gitmek" fiilinde ise her şey normal kuruldu. Çünkü "birşey gidemiyorsun", ama "birşeyi görebiliyor" ya da "birşeyi açabiliyor"sun.

Kelime Dağarcığı
Kürtçede hayvanın yaşına göre farklı adlar verilebilir:
Erkek kuzuların isimleri Kürtçe'de 4 yaşına kadar 4 kez değişiyor. Birinci yıl "berx", ikinci yıl "kavir", üçüncü yıl "hogeç", dördüncü yıl "maz" olur. Koç ismi "Maz" ve "Mazman" şeklinde değişir. Türkçede : 1.yıl "kuzu", 2. yıl "toklu", 3.yıl "şişek", 4.yıl "öveç" ve sonrasında "koç"tur. Araplarda deve yavrusunun 7 değişik isimle adlandırılması ve Eskimolarda yirminin üzerinde kar yağışı şekli isimlendirilmesi gibi. Hatta Kürtçede süpürgenin yirminin üzerinde adı vardır. Bazi örnekler; gêzik, gêzî, havlêk, kinoşe, melkes, sivnik, sizik.
Bazı dillerde "sürü" (çoğul anlamda) herhangi bir ismin önünde kullanılabilirken Kürtçe her cümleye değişik kelimeler kullanılıyor.
“Bir sürü kuş uçtu, bir sürü koyun otluyor, bir sürü kurt gördüm, bir sürü at geçti, bir sürü adam geçti.” Kürtçe'de bunların hepsi farklı ifade edilir: “Refê teyran, keriye pez, garrana dewar, exiriyê hespan, peranî yan jî zurbê guran, qeflê meriyan."
'Min kerî merî dît' ya da 'Min naxire merî dît” denilmez.
Kürtçe'de bir şeye küçüklük anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –ik eki getirilir.
Örnekler: Şiv “Sopa”, Şivik “Küçük sopa” demek. Law “Oğul”, Lawik “Küçük oğlan” demek. Bu kelime Türkçeye hakaret unsuru olarak geçmiştir.
Kürtçede bir şeye “dahalık” anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –tir eki getirilir. Örnek: Mezin “Büyük”, Mezintir “Daha büyük” demek.

Kurmanci, Sorani, Zazaca, Farsça ve Türkçe arasında karşılaştırma
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Zazaca
Farsça
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Zazaca
Farsça
Ev
Mal
Mal
Keye
Xane
Açlık
Birçî
Birsî
Veyşan
Gorosnegi
Susuzluk
Tî
Tî
Teyşan
Teşnegi
Yaşam
Jîyan
Jîyan
Cewiyaene
Zisten
Gönül
Dil
Dil
Zerri
Del
Anne
Dayik
Dayik
Mae
Madar
Baba
Baw
Baw
Pî
Peder
Ağız
Dev
Dem
Fek
Dahan
Oğul
Kurr
Kurr
Lac
Pesar
Gelmek
Hatin
Hatin
Ameyene
Amadan
Kadın
Jin
Jin
Cêniye
Zen
Ağlamak
Girîn
Girîn
Bermaene
Geristan
Gitmek
Çûn
Çûn
Şiyene
Raftan
De (örn.: evde)
Li
Le
De(r)
Dar, tu
a (örn.:eve)
Bo
Bo
Rê
Beh
Nasıl
Çawan
Çowon
Senên
Çetowr
Kim
Kî
Kê
Kam
Kî
Akşam
Êvar
Êware
Şan
Begah
At
hesp
Esp
Estor
Asb
Ot
Giya
Giya
Vaş
Sabzeh
Dün
Duh
Duhêke
Vizêr
Diruz
Küçük
Piçûk
Piçûk
Qic
Kuçek
Tilki
Rovî
Rowî
Luwe
Rubah
Yıl
Sal
Sal
Serre
Sal
Fare
Mişk
Mişk
Merre
Muş
Getirmek
Anîn
Anan
Ardene
Avardan
Kan
Xwîn
Xwîn
Gonî
Xun
Kız
Keç
Keç
Keyna
Doxtar
Kapı
Derî
Dergî
Keyber
Dar
Sevgili
Dezgir
Dezgîran
Waşte
Namzad
Evet / Hayır
Erê / Na
Erê / Na
Ya / Ne
Arî / Na
Domuz
Beraz
Beraz
Xoz
Xuk
Bu
Ev
Ev
(I)no, (I)na
In
Kaşınmak
Xurîn
Xurîn
Hurîaene
Xarîdan
Diğer
Din
Din
Bîn
Digar
Var
Heye
Heye
Esto
Hast
Kar
Berf
Berfir
Vorre
Barf
Yanmak
Şewitîn
Şûwitan
Veşayiş
Suxtan
Koşmak
Bazdan
Bezin
Vestene
Gurizan
Ön
Ber
Ber
Ver
Bar
Koç
Beran
Beran
Vosn
Goşn
Muhallefe
Bije
Biwejen
Viae
Biva
Çiçek
Gul
Gul
Vil
Gol
Böbrek
Gurçik
Gurçile
Velik
Gorda
Değişmek
Guherîn
Guherîn
Vurrayene
Gerawidan
Uyku
Xew
Xew
Hewn
Xab
Üksek
Bilind
Bilind
Berz
Bulend
Bahar
Bihar
Bihar
Wusar
Bahar
Rüzgar
Ba
Ba
Va
Bad
Yapraklar
Belk
Belik
Velg
Barg
Kuzu
Berx
Berx
Vorrek
Barra
Kurt
Gur
Gur
Verg
Gorg
Yağmur
Baran
Baran
Varan
Baran
Çeşme
Kanî
Kanî
Hêni
Xanî
Gülmek
Kenin
Kenin
Huyaene
Xanidan
Hatırlama
Bîr
Bîr
Vira
Vir
Söylemek
Gotin
Gutin
Vatene
Goftan
Dağ
Çiya
Çiya
Ko
Kuh
hava
Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları
Hint-Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir.Kürtçe ve Farsça'nın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir.
Türkçe
Kurmanci
Zazaca
Pehlevice
Farsça
Sanskritçe
Yunanca
İtalyanca
İspanyolca
Almanca
Fransızca
İngilizce
bir (1)
yek
yew / jew
êw
yek
eka
ena
uno
uno
eins
un
one
iki (2)
du du
dı
du
do
dva
tio
due
dos
zwei
deux
two
üç (3)
sê
hirê
si
seh
tri
tria
tre
tres
drei
trois
three
dört (4)
çar
çhar
çahar
çehâr
catur
tesera
quattro
cuatro
vier
quatre
four
beş (5)
pênç
ponç
penc
panj
panca
pende
cinque
cinco
fünf
cinq
five
altı (6)
şeş
şeş
şeş
şaş
sas
eksi
sei
seis
sechs
six
six
yedi (7)
heft
hewt
haft
haft
sapta
epta
sette
siete
sieben
sept
seven
sekiz (8)
heşt
heşt
haşt
haşt
asta
oxto
otto
ocho
acht
huit
eight
dokuz (9)
neh
naw
noh
noh
neva
ennia
nove
nuevo
neun
neuf
nine
on (10)
deh
des
dah
dah
daça
dheka
dieci
diez
zehn
dix
ten

Edebiyat
Kürt edebiyatı, halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatı, yaklaşık bin yıl öncesine kadar dayanan yazılı edebiyata göre çok daha eskidir. Hemadani Baba Tahir (935-1010), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin yıl önce İran'da Arap alfabesiyle yazmıştır.
Kürtçe'nin edebi ürünlere sahip önemli bir lehçesi Kurmanci'dir. Kurmanci lehçesinin 15. yüzyılda yazılmış olan bazı edebi eserler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu lehçeyle yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Hanili Ahmet (1650-1707)'tir. Hanili Ahmet'in Mem û Zîn adlı ünlü eseri birçok kez yayımlandı. Türkçe'ye ilk kez 1930'da çevrilen Mem û Zîn, daha sonra M. Emin Bozarslan tarafından tekrar çevrilmiştir.
Bunlara Kürtçe şiir yazdığı belirtilen Abdussamed Babek (ölüm tarihi: 1019 veya 1020) ile Diyarbakırlı kadın şair Sırrı Hanım (1814-1877) eklenebilir. Kimi yazarlar Osmanlı edebiyatının ünlü isimlerinden Nef'i (1572-1655) ve Nabi (1642-1712)'nin de Kürtçe şiirlerinin bulunduğunu belirtmektedir.
Prof. Qenatê Kurdo'nun belirttiğine göre 1911'de Viyana'da yayınlanan Yezidilerin kutsal kitabı Kitab el Celve, Kürtçenin Güney lehçesiyledir. Ona göre bu kitap 11-12. yüzyıllarda, O. L. Vilçevski'ye göre ise 17. yüzyılda yazılmıştır.

İlk Kürtçe Gazete
22 Nisan 1898‘de Mısır’ın başkenti Kahire'de sürgünde yayımlanan “Kurdistan” araştırmacılar tarafından ilk Kürtçe gazete olarak kabul edilir. Gazete, 1898-1902 yılları arasında Mikdad Midhat ve Abdurrahman Bedirhan kardeşler tarafından toplam 31 sayı olarak çıktı. Yayın 32 basım sonra 1902'de son buldu. Kurdistan gazetesinin hala 10., 12. ve 19. sayıları bulunamamıştır. Bütün sayıların İstanbul'daki Osmanlı ve Yıldız Sarayı arşivinde bulunma ihtimali çok yüksektir.[kaynak belirtilmeli]

Kürtçe, Farsça ve Zazaca
Kürtçe, Farsça ve Zazaca ile aynı dil grubundadır ve çeşitli benzerlikler sergiler. Buna karşılık Kürtçe her iki dilden de ayrı, kendi başına bir dildir. Bi örnek, basit cümleler kürt lehçelerinde birbirine benziyerken Farsça ve Zazacada tamamen farklılar:
Türkçe
Onlar gitti ve geldi. Sizin evde vardır. Ne yapiyorsun? Nasılsın? O aç mı?
Kurmanci
Ewan çûn û hatin. Li mala we heye. Tu çi dikî? Tu çawanî? Ew birçî ye?
Sorani
Ewan çûn û hatin. Le malî ewe heye. To çi dekî? To çowunî? Ew birsî ye?
Kelhuri
Ewane çûn û hatin. Le malini îwe heye. Ti çi (di)kîd? Ti çuwunîd? Ew birsî yud?
Zazaca
Ê şiyê u ameye. Keyê şıma de esto. Tı se kena? Tı senêna? A veyşana?
Farsça
İşān raftand o âmadand. Dar xânaye şomâ hast. To çe mikoni? To çetori? U gorosne/gorçi a(-st)?
Türkçe
O yapiyor, O yiyor, O alıyor, O geliyor, O gidiyor, O ağlıyor, O yaşiyor
Kurmanci
Ew dike, Ew dixwe, Ew digire, Ew tê, Ew diçe, Ew digrî, Ew dijî
Sorani
Ew deke, Ew dexwe, Ew degire, Ew tê, Ew deçe, Ew degrî, Ew dejî
Kelhuri
Ewe (di)kûd, Ewe (di)xwûd, Ewe (di)girûd, Ewe tê, Ewe (di)çûd, Ewe (di)grî, Ewe (di)jî
Zazaca
A kena, A wena, A gêna, A yena, A şona, A bermena, A cewîna
Farsça
U mikonad, U mixorad, U migirad, U miâyad, U miravad, U geryad/gerya mikonad, U mizehad/zendegi mikonad