kürtçe

Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna dahil dil. Dünyada tahminen 14-28 milyon insan tarafından konuşulur. Kürtçenin önemli özelliklerinden biri, hemen her cümlede "gerçek özne"nin yer almasıdır.
Konu başlıkları[gizle]
1 Sınıflandırma
2 Coğrafi dağılımı
3 Lehçeler
3.1 Kurmanci (Kuzey Kürtçe)
3.2 Sorani (Orta Kürtçe)
3.3 Kelhuri (Guney Kürtçe)
3.4 Zazaki
4 Alfabeler
4.1 Karşılaştırma
5 Fonetik
5.1 Ünsüzler
5.2 Ünlüler
6 Dilbilgisi
7 Kürt dilinin mantığı
7.1 Kişi zamirleri
7.2 Açık zamirler
7.3 İzafe
7.4 Şimdiki zaman
7.5 Buyrum zamanı
7.6 Gelecek zaman
7.7 Erjatif
8 Kelime Dağarcığı
8.1 Kurmanci, Sorani, Zazaca, Farsça ve Türkçe arasında karşılaştırma
9 Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları
10 Edebiyat
10.1 İlk Kürtçe Gazete
11 Kürtçe, Farsça ve Zazaca
//

Sınıflandırma
Hint-Avrupa dil ailesi
Hint–İran dilleri
İran dilleri
Batı-İran dilleri
Kuzey-Batı İran dilleri
Kürtçe-merkez-iran dilleri
Kürt dilleri
Kelhuri
Kurmanci
Sorani

Coğrafi dağılımı
Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde ve Avrupa'nın birçok ülkeside konuşulmaktadır. Kürtçe, dünyada tahminen 14-25 milyon[kaynak belirtilmeli] insan tarafından konuşulmaktadır. Ancak bu kişilerin birbirleriyle anlaşmasında güçlükler bulunmaktadır.

Lehçeler
Kürtlerin konuştukları lehçeler söyle sıralanabilir: Kurmanci, Kelhuri ve Sorani. Soranî lehçesi, daha çok Irak ve İran'da konuşulur. Klehuri lehçesi İranının batısında yaygindir. Kurmancî lehçesi ise dünyanın birçok ülkesinde konuşulur ve eğitimde esas alınabilecek bir lehçedir.

Kurmanci (Kuzey Kürtçe)
Kurmanci (Merkez Kürtçe, Kurdmanci) en yaygın kürt lehçesidir. 8-10 Milyon kişiden Türkiyede, Süriyede, Irakda, İranda, Ermenistan, konuşulmaktadır. 1930lu yıllardan itibaren Kurmanci kürt-latin alfabesi ile yazılıyor ve şu anda dil genişletme sürecini yaşıyor.
Cizredeki Botani şivesini standard lehçe etmeye çabalar vardır. Bu şive Kamuran Bedirxandan 1920de kürt grameri üzeri kitabı için temel olarak alınmışdi. Arapça kökenli sözcükleri obir şivelerin ve lehcelerin öz kürtce varyanteleriyle değistirmeye de gayret ediliyor.
Kurmancinin şiveleri:
Sanjari, Judikani; Urfi, Botani, Bayazidi, Hakkari, Koceri, Jezire; Aqrah, Dahuk, Amadiyah, Zakhu, Surchi; Qochani, Erzurumi, Birjandi, Alburzi; Herki, Shikaki

Sorani (Orta Kürtçe)
Soraninin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kulanılır, son zamanlarda Kürtçe Latin alfabesine geçme teşebbüsleri de olmuştur. Bu lehçede yazılı kaynak nispeten çoktur.
Soraninin dağılımı Süleymaniye'ye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığınla bağlıdır. Bu şehirin ticari gücü Soraninin yaygınlaşmasını sağlamışdır, böylece Kelhuri ve Havrami konuşanların sayısı azalmışdır.
Bugün Sorani, Kurmanci için saf sözcük türetme kökeni olarak görülüyor.
Şiveler:
Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi, Yahudi Kürtçesi.

Kelhuri (Guney Kürtçe)
Kurmanci ve Sorani ile birlikte Kelhuri jenetik kürt dil grubunu oluşturuyor. Kelhuri İranının batısında konuşulur. Kelhuriyi konuşanlar genelde Şia Kürtlerdir.
Şiveler:
Kermanshahi, Feyli, Luri

Zazaki
Zazaki ; doğu Anadolu'da Dersim,Bingöl ve Elazığ çevresinde konuşulur. Ancak Zazaki'nin Kürtçe'nin bir lehçesimi yoksa kendi başına bir dil olup olmadığı siyasi bir nitelik kazanmamışır.
Şiveler:
Kırmanciki, Dimiliki, Kırdki

Alfabeler
Mevcut yazılı kanıtlar, Kürtlerin geçmiş tarihlerinde birçok alfabe kullandıklarına tanıklık etmektedir. Buna rağmen Kürtlerin ilkin hangi alfabeyi kullandıkları henüz kanıtlanabilmiş değildir. Bunlar:
1) Masi Sorati alfabesi: Arap tarihçi İbn Vehşiye, 855 yıllarında bitirdiği kitabında Kürtlerin Maso Sorati alfabesini kullandıklarını ve bu alfabeyle yazılmış üç kitabı gördüğünü söyler. Bu alfabenin 36 harften oluştuğunu ve Kürtlerce bu alfabeye altı harf daha eklendiğini söyler.
2) Yezidi Kürtlerinin kullandıkları alfabe: Bu alfabe yüzyıllarca Kürtler tarafından kullanılmıştır. 31 harften oluşan ve sağdan sola doğru yazılan bu alfabeye “Gizemli alfabe” ya da “Hurujul sır” da denmiştir. Yezidilerin kutsal dini kitabı Mushaf-ur Reş ve Kitab el Celve bu alfabeyle yazılmıştır.
3) Arap harflerinden oluşan Kürtçe alfabesi
4) Latin-Kürtçe Alfabesi
Latin harflerini temel alan Kürtçe alfabe 31 harften oluşur.
A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z
a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Bu alfabece karşılanan 31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. Ünlüler a, e, ê, i, î, o, u, û'dir.

Karşılaştırma
Kurmanci-Latin
Kiril
Sorani Arap-Fars-Alfabesi
A a
A a
ئا ـا ا
B b
Б б
ب ـبـ ـب بـ
C c
Щ щ
ج ـج ـجـ جـ
Ç ç
Ч ч
چ ـچ ـچـ چـ
D d
Д д
د ــد
E e
Ә ә
ە ـه ئە
Ê ê
E e
ێ ـێ ـێـ ێـ ئێـ
F f
Ф ф
ف ـف ـفـ فـ
G g
Г г
گ ـگ ـگـ گــ
H h
h h
هـ ـهـ
I i
Ъ ъ
Yok
Î î
И и
ى ئى ـيـ يـ
J j
Ж ж
ژ ـژ
K k
К к
ک ـک ـکـ کــ
L l
Л л
ل ـل ـلـ لــ
Yok
Yok
ڵ ـڵ ـڵـ ڵــ
M m
M м
م ـم ـمـ مــ
N n
H н
ن ـن ـنـ نــ
O o
O o
ۆ ـۆ ئۆ
P p
П п
پ ـپ ـپـ پــ
Q q
Q q
ق ـق ـقـ قــ
R r
P p
ر ـر
S s
C c
س ـس ـسـ ســ
Ş ş
Ш ш
ش ـش ـشـ شــ
T t
T т
ت ـت ـتـ تــ
U u
Ö ö
و ـو ئو
Û û
Y y
وو ـوو
V v
B в
ڤ ـڤ ـڤـ ڤـ
W w
W w
و ـو
X x
X x
خ ـخ ـخـ خـ
Y y
Й й
ى ئى ـيـ يـ
Z z
З з
ز ـز

Fonetik
Kürtçenin seslendirmesi yazılımla çoğu zaman aynı olan 31 harfinden, sekiz tane ülü vardır (a e ê i î o u û) ve 23 ünsüz (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z).
Küçük harfler: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y zBüyük harfler: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z Bunun yanında "Xw" digrafıda vardır.

Ünsüzler
Bilabial
Labiodental
Alveolar
Postalveolar
Palatal
Velar
Uvular
Glottal
Stops
p b
t d
k g
q
Frikative
f v
s z
ʃ ʒ
ç
h
Affrikate
ʧ ʤ
Nasale
m
n
ŋ
Laterale
l ɫ
Flaps
ɾ
Vibrant
r
Approximante
ʋ
j

Ünlüler
ön
orta
arka
kısa
uzun
kısa
uzun
kısa
uzun
kapalı
ı
iː
ʉ
u
uː
orta
e
eː
ə
o
açık
a

Dilbilgisi
Hint-Avrupa Dil Ailesinin İrani grubunda Kürtçe, Farsça ve Paştu gibi diller bulunur. Bu diller genel olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardır. Örneğin Kürtçede bulununan "erillik-dişillik" Farsçada yoktur. Örnek olarak "Ap (Amca)" ve "met (hala)" kelimelerini ele alalım. Bu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelir. Dişillik eki "a"dır, erillik eki de "ê"dir.
Apê min - Benim amcam
Meta min - Benim halam
Akraba isimlerinin dışında, varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyar. Varlık ve kavramlar, Kürtlerin yaşayışına, edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenir. Buna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar, birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur, bazıları da dişil yani kadın olur. 2 örnek verelim. Poz (burun) ve mal (ev) isimlerini ele alırsak, burun Kürtçe'de erildir yani erkektir, buna bağlı olarak gelen ek "ê" olur. Ev kelimesi de dişildir yani kadındır, buna bağlı olarak gelen ek "a" olur.
Pozê min - Benim burnum
Mala min - Benim evim
Bir kişi Kürtçede “arkadaşım” dediği zaman; dişil veya eril olduğu hemen belli olur. Arkadaş kelimesi "heval"dır.
Hevalê min (benim erkek arkadaşım)Hevala min (benim bayan arkadaşım)

Kürt dilinin mantığı
Kürt dili, öncelikle toprağa bağlı bir Doğu dilidir. Dünyadaki birçok dilde, ilk kelimelerin nasıl oluştuğunu sorgulamak belki zordur; ama birkaç kelimenin yan yana gelerek oluşturduğu kelimeler hakkında görüş belirtilebilir. Kürtler, yaşayış özelliklerine göre gördükleri varlık ve kavramlara isim verirler. Bu bölümde, 3 kelimeyle, az da olsa, bu dilin mantığı hakkında bilgi vereceğim.
1) "xwêdan" (ter) : "xwê" , Kürtçede "tuz" demektir. "dan" ise "vermek, çıkarmak" anlamına gelir. Yani "tuz" ismi ve "vermek, çıkarmak" fiili yan yana gelerek xwêdan (ter) kelimesini oluşturur. Kişi terlerken vücuttan dışarıya tuz çıkar.
2) "kêrguh" (tavşan) : "kêr", Kürtçede "bıçak" demektir. "guh" ise "kulak" anlamına gelir. Burada kelime oluşurken verilen anlam, bıçağın sivriliğine göredir. Tavşan, kulakları sivrice olan bir hayvandır. Tavşanın kulağının sivri olma özelliğine bakılır ve isim ona göre şekillenir.
3) "xalxalok" (uğur böceği) : "xal", Kürtçede "nokta, ben" demektir. "ok" ise "ik" gibi bir ektir. Bu ekler, geldikleri kelimelere "sevecenlik ve küçültme" anlamı yüklerler.Uğur böceğinin sırtında noktalar vardır. Yani birden fazla nokta vardır.Bu kelimede de, gördüğümüz gibi, "xal" kelimesi iki defa tekrar edilmiştir. Sona gelen "ok" eki de, kelimeye sevecenlik ve küçültme katmıştır.

Kişi zamirleri
İrani dillerde kişi zamirlerinin bazı zamanlarda sözcük olarak birbirine benzemelerine rağmen gramer yardımınla ne kastedildiği anlaşılır.
Türkçe
Standard Kürtçe[1]
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Farsça
Zazaca
Talişçe*
Casus rectus
ben
min
ez
min
min
min
man
ez
ez
sen
tu
tu
tu
tu
to
tı
te
o
ew
ew
ew
ew
u
o, a
av
biz
me
em
me
ême
me
îme
me
mā
ma
ama
siz
we
hûn
we
êwe
we
îwe
we
şoma
şıma
şema
onlar
ewan
ewan
ewan
ewan
îşān / înhā
ê
avon
Casus obliquus
benim, bana, beni
min
min
min
min
man
mı(n)
me(n)
senin, sana, seni
tu
te
tu
tu
tu
to
to
te
onun, ona, onu (eril)
ew
wî
ew
ew
ew
u
ey
ay
onun, ona, onu (dişil)
ew
wê
ew
ew
ew
u
aye
ay
bizim, bize, bizi
me
me
me
me
mā
ma
ama
sizin, size, sizi
we
we
we
we
şoma
şıma
şema
onların, onlara, onları
ewan
wan
ewan
ewan
ewan
îşān / înhā
inan
avon
Talişçe Azerbaycan'da konuşulan bir İran dilidir.

Açık zamirler
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Farsça
Zazaca
Nominativ
bu, bunlar
ev
em
ev
in, işān / inhā
(e)no, (e)na, (e)nê
Obliquus
buna, bunu (eril)
(e)vî
em
ev
in
(e)ney
buna, bunu (dişil)
(e)vê
em
ev
in
(e)naye
bunlara, bunları
(e)van
em
ev
işān / inhā
(e)ninan

İzafe
Çoğu irani dillerdeki gibi kürtçede sahiplik şekli bi izafe ek sistemi yardımınla kuruluyur. Örnek:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Ev
Mal
Mal
Mal
Benim evim
Mala min
Malî min
Malini mi
Izafe şekilleri:
Kurmanci tekil (eril/dişil)
Sorani tekil
Kelhuri tekil
Kurmanci çoğul
Sorani çoğul
Kelhuri çoğul
ê/a
î
ini
ên
an
(i)yl
Casus rectusdaki izafe şekilleri:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Oğlun
Kurrê te
Kurrî to
Kurrini ti
Halkınız
Gelê we
Gelî ewe
Gelini ewe
Kardeşlerim
Birayên min
Birayl mi
Birayan min
Casus obliquusdaki şekiller:
Kurmanci tekil (eril/dişil)
Sorani tekil
Kelhuri tekil
Kurmanci çoğul
Sorani çoğul
Kelhuri çoğul
î/ê
e
e
an
ekan
ekan
Örnekler:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Annenin evi
Mala dayikê
Malî dayike
Malî dayike
Kadının elbisesi
Kirasê jinê
Kirasî jine
Kirasî jine
Kürtlerin memleketi
Welatê Kurdan
Welatî Kurdekan
Welatî Kurdekan

Şimdiki zaman
Şimdiki zaman kürtçede "di / de" öneğinle (Türkçedeki "iyor" gibi) ve sonunda "im / em" soneğinle kuruluyor. Güney kürtçede ağız dilinde bu önek kaybolmuşdur, bu merkez ve kuzey kürtçenin bazi şivelerinde de mevcutdur.
"Gitmek" örneği, burda fiil kökü -ç- dir:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Gidiyorum
Ez diçim
Min deçem
Min (di)çim
Gidiyorsun
Tu diçî
Tu deçî
Ti (di)çîd
Gidiyor
Ew diçe
Ew deçe
Ew (di)çûd
Gidiyoruz
Em diçin
Eme deçin
Eme (di)çîm
Gidiyorsunuz
Hûn diçin
Êwe diçin
Êwe (di)çin
Gidiyorlar
Ewan diçin
Ewan deçin
Ewan (di)çin
Birinci tekil şahısda örnekler. Fiil kökleri çizgilidir:
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Yapıyor
Ew dike
Ew deke
Ew (di)kûd
Yiyor
Ew dixwe
Ew dexwe
Ew (di)xwûd
Alıyor
Ew digire
Ew degire
Ew (di)girûd
Geliyor
Ew tê
Ew tê
Ewe tê
Yaşıyor
Ew dijî
Ew dejî
Ew (di)jî
Ağliyor
Ew digrî
Ew degrî
Ew (di)grî
"Gelmek" fiilinin yapısı bir istisnadır, aslında "di-ê"dir, ama bu kelime konuşurken zorluk getirdiği için "tê"ye dönüşmüştür. Aynı durum "bê" fiilinde de vardır, bu kuraldışı fiil ise "biêe"den gelir.

Buyrum zamanı
Kürtçede buyrum zamanı yalnızca "bi-" örneğinde bulunur. En başta bi- öneki gelir, sonra fiil kökü ve bir "e" soneki gelir.
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Kelhuri
Yap!
Bike!
Bike!
Bike!
Ye!
Bixwe!
Bixwe!
Bixwe!
Al!
Bigire!
Bigire!
Bigire!
Git!
Biçe!
Biçe!
Biçe!
Gel!
Bê!
Bê!
Bê!
Yaşa!
Bijî!
Bijî!
Bijî!
Ağla!
Bigrî!
Bigrî!
Bigrî!
Burda "herin" ("gitmek", başka zamanlarda kulanıliyor) ve "werin" ("gelmek") istisnalardır.
Here! - Git!
Were! - Gel!

Gelecek zaman
Gelecek zamanda di-nin yerine bir bi- geliyor. Zamirden sonrada bir "-ê" yada "dê" ekleniyor.
Örnek:
Gideceğim - Ezê biçim
Gidecek - Ew dê biçe

Erjatif
Kuzey Kürtçe erjatif sistemine sayip olan az sayıda dilden biridir. Bu da şu anlamına gelir: Geçmiş zamanda bir fiile "birşey" lafı koyulabiliyorsa, o fiildeki zamirler ters olur. Örnek:
Türkçe
Kürtçe
Ben seni gördüm
MinCasus obliquus tuCasus rectus dîtim
Ben açtım
MinCasus obliquus vekir
Ama:
Türkçe
Kürtçe
Ben gittim
EzCasus rectus çûm
"Görmek" fiilinde zamirler ters haline dönüştü, yani "ben" anlamı için "bana, beni" denilmeli, "seni" anlamı için ise "sen".
"Açmak" fiilinde de aynı durum söz konusudur. Yani geçişlidir, nesne alabilir.
"Gitmek" fiilinde ise her şey normal kuruldu. Çünkü "birşey gidemiyorsun", ama "birşeyi görebiliyor" ya da "birşeyi açabiliyor"sun.

Kelime Dağarcığı
Kürtçede hayvanın yaşına göre farklı adlar verilebilir:
Erkek kuzuların isimleri Kürtçe'de 4 yaşına kadar 4 kez değişiyor. Birinci yıl "berx", ikinci yıl "kavir", üçüncü yıl "hogeç", dördüncü yıl "maz" olur. Koç ismi "Maz" ve "Mazman" şeklinde değişir. Türkçede : 1.yıl "kuzu", 2. yıl "toklu", 3.yıl "şişek", 4.yıl "öveç" ve sonrasında "koç"tur. Araplarda deve yavrusunun 7 değişik isimle adlandırılması ve Eskimolarda yirminin üzerinde kar yağışı şekli isimlendirilmesi gibi. Hatta Kürtçede süpürgenin yirminin üzerinde adı vardır. Bazi örnekler; gêzik, gêzî, havlêk, kinoşe, melkes, sivnik, sizik.
Bazı dillerde "sürü" (çoğul anlamda) herhangi bir ismin önünde kullanılabilirken Kürtçe her cümleye değişik kelimeler kullanılıyor.
“Bir sürü kuş uçtu, bir sürü koyun otluyor, bir sürü kurt gördüm, bir sürü at geçti, bir sürü adam geçti.” Kürtçe'de bunların hepsi farklı ifade edilir: “Refê teyran, keriye pez, garrana dewar, exiriyê hespan, peranî yan jî zurbê guran, qeflê meriyan."
'Min kerî merî dît' ya da 'Min naxire merî dît” denilmez.
Kürtçe'de bir şeye küçüklük anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –ik eki getirilir.
Örnekler: Şiv “Sopa”, Şivik “Küçük sopa” demek. Law “Oğul”, Lawik “Küçük oğlan” demek. Bu kelime Türkçeye hakaret unsuru olarak geçmiştir.
Kürtçede bir şeye “dahalık” anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –tir eki getirilir. Örnek: Mezin “Büyük”, Mezintir “Daha büyük” demek.

Kurmanci, Sorani, Zazaca, Farsça ve Türkçe arasında karşılaştırma
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Zazaca
Farsça
Türkçe
Kurmanci
Sorani
Zazaca
Farsça
Ev
Mal
Mal
Keye
Xane
Açlık
Birçî
Birsî
Veyşan
Gorosnegi
Susuzluk
Tî
Tî
Teyşan
Teşnegi
Yaşam
Jîyan
Jîyan
Cewiyaene
Zisten
Gönül
Dil
Dil
Zerri
Del
Anne
Dayik
Dayik
Mae
Madar
Baba
Baw
Baw
Pî
Peder
Ağız
Dev
Dem
Fek
Dahan
Oğul
Kurr
Kurr
Lac
Pesar
Gelmek
Hatin
Hatin
Ameyene
Amadan
Kadın
Jin
Jin
Cêniye
Zen
Ağlamak
Girîn
Girîn
Bermaene
Geristan
Gitmek
Çûn
Çûn
Şiyene
Raftan
De (örn.: evde)
Li
Le
De(r)
Dar, tu
a (örn.:eve)
Bo
Bo
Rê
Beh
Nasıl
Çawan
Çowon
Senên
Çetowr
Kim
Kî
Kê
Kam
Kî
Akşam
Êvar
Êware
Şan
Begah
At
hesp
Esp
Estor
Asb
Ot
Giya
Giya
Vaş
Sabzeh
Dün
Duh
Duhêke
Vizêr
Diruz
Küçük
Piçûk
Piçûk
Qic
Kuçek
Tilki
Rovî
Rowî
Luwe
Rubah
Yıl
Sal
Sal
Serre
Sal
Fare
Mişk
Mişk
Merre
Muş
Getirmek
Anîn
Anan
Ardene
Avardan
Kan
Xwîn
Xwîn
Gonî
Xun
Kız
Keç
Keç
Keyna
Doxtar
Kapı
Derî
Dergî
Keyber
Dar
Sevgili
Dezgir
Dezgîran
Waşte
Namzad
Evet / Hayır
Erê / Na
Erê / Na
Ya / Ne
Arî / Na
Domuz
Beraz
Beraz
Xoz
Xuk
Bu
Ev
Ev
(I)no, (I)na
In
Kaşınmak
Xurîn
Xurîn
Hurîaene
Xarîdan
Diğer
Din
Din
Bîn
Digar
Var
Heye
Heye
Esto
Hast
Kar
Berf
Berfir
Vorre
Barf
Yanmak
Şewitîn
Şûwitan
Veşayiş
Suxtan
Koşmak
Bazdan
Bezin
Vestene
Gurizan
Ön
Ber
Ber
Ver
Bar
Koç
Beran
Beran
Vosn
Goşn
Muhallefe
Bije
Biwejen
Viae
Biva
Çiçek
Gul
Gul
Vil
Gol
Böbrek
Gurçik
Gurçile
Velik
Gorda
Değişmek
Guherîn
Guherîn
Vurrayene
Gerawidan
Uyku
Xew
Xew
Hewn
Xab
Üksek
Bilind
Bilind
Berz
Bulend
Bahar
Bihar
Bihar
Wusar
Bahar
Rüzgar
Ba
Ba
Va
Bad
Yapraklar
Belk
Belik
Velg
Barg
Kuzu
Berx
Berx
Vorrek
Barra
Kurt
Gur
Gur
Verg
Gorg
Yağmur
Baran
Baran
Varan
Baran
Çeşme
Kanî
Kanî
Hêni
Xanî
Gülmek
Kenin
Kenin
Huyaene
Xanidan
Hatırlama
Bîr
Bîr
Vira
Vir
Söylemek
Gotin
Gutin
Vatene
Goftan
Dağ
Çiya
Çiya
Ko
Kuh
hava
Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları
Hint-Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir.Kürtçe ve Farsça'nın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir.
Türkçe
Kurmanci
Zazaca
Pehlevice
Farsça
Sanskritçe
Yunanca
İtalyanca
İspanyolca
Almanca
Fransızca
İngilizce
bir (1)
yek
yew / jew
êw
yek
eka
ena
uno
uno
eins
un
one
iki (2)
du du
dı
du
do
dva
tio
due
dos
zwei
deux
two
üç (3)
sê
hirê
si
seh
tri
tria
tre
tres
drei
trois
three
dört (4)
çar
çhar
çahar
çehâr
catur
tesera
quattro
cuatro
vier
quatre
four
beş (5)
pênç
ponç
penc
panj
panca
pende
cinque
cinco
fünf
cinq
five
altı (6)
şeş
şeş
şeş
şaş
sas
eksi
sei
seis
sechs
six
six
yedi (7)
heft
hewt
haft
haft
sapta
epta
sette
siete
sieben
sept
seven
sekiz (8)
heşt
heşt
haşt
haşt
asta
oxto
otto
ocho
acht
huit
eight
dokuz (9)
neh
naw
noh
noh
neva
ennia
nove
nuevo
neun
neuf
nine
on (10)
deh
des
dah
dah
daça
dheka
dieci
diez
zehn
dix
ten

Edebiyat
Kürt edebiyatı, halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatı, yaklaşık bin yıl öncesine kadar dayanan yazılı edebiyata göre çok daha eskidir. Hemadani Baba Tahir (935-1010), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin yıl önce İran'da Arap alfabesiyle yazmıştır.
Kürtçe'nin edebi ürünlere sahip önemli bir lehçesi Kurmanci'dir. Kurmanci lehçesinin 15. yüzyılda yazılmış olan bazı edebi eserler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu lehçeyle yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Hanili Ahmet (1650-1707)'tir. Hanili Ahmet'in Mem û Zîn adlı ünlü eseri birçok kez yayımlandı. Türkçe'ye ilk kez 1930'da çevrilen Mem û Zîn, daha sonra M. Emin Bozarslan tarafından tekrar çevrilmiştir.
Bunlara Kürtçe şiir yazdığı belirtilen Abdussamed Babek (ölüm tarihi: 1019 veya 1020) ile Diyarbakırlı kadın şair Sırrı Hanım (1814-1877) eklenebilir. Kimi yazarlar Osmanlı edebiyatının ünlü isimlerinden Nef'i (1572-1655) ve Nabi (1642-1712)'nin de Kürtçe şiirlerinin bulunduğunu belirtmektedir.
Prof. Qenatê Kurdo'nun belirttiğine göre 1911'de Viyana'da yayınlanan Yezidilerin kutsal kitabı Kitab el Celve, Kürtçenin Güney lehçesiyledir. Ona göre bu kitap 11-12. yüzyıllarda, O. L. Vilçevski'ye göre ise 17. yüzyılda yazılmıştır.

İlk Kürtçe Gazete
22 Nisan 1898‘de Mısır’ın başkenti Kahire'de sürgünde yayımlanan “Kurdistan” araştırmacılar tarafından ilk Kürtçe gazete olarak kabul edilir. Gazete, 1898-1902 yılları arasında Mikdad Midhat ve Abdurrahman Bedirhan kardeşler tarafından toplam 31 sayı olarak çıktı. Yayın 32 basım sonra 1902'de son buldu. Kurdistan gazetesinin hala 10., 12. ve 19. sayıları bulunamamıştır. Bütün sayıların İstanbul'daki Osmanlı ve Yıldız Sarayı arşivinde bulunma ihtimali çok yüksektir.[kaynak belirtilmeli]

Kürtçe, Farsça ve Zazaca
Kürtçe, Farsça ve Zazaca ile aynı dil grubundadır ve çeşitli benzerlikler sergiler. Buna karşılık Kürtçe her iki dilden de ayrı, kendi başına bir dildir. Bi örnek, basit cümleler kürt lehçelerinde birbirine benziyerken Farsça ve Zazacada tamamen farklılar:
Türkçe
Onlar gitti ve geldi. Sizin evde vardır. Ne yapiyorsun? Nasılsın? O aç mı?
Kurmanci
Ewan çûn û hatin. Li mala we heye. Tu çi dikî? Tu çawanî? Ew birçî ye?
Sorani
Ewan çûn û hatin. Le malî ewe heye. To çi dekî? To çowunî? Ew birsî ye?
Kelhuri
Ewane çûn û hatin. Le malini îwe heye. Ti çi (di)kîd? Ti çuwunîd? Ew birsî yud?
Zazaca
Ê şiyê u ameye. Keyê şıma de esto. Tı se kena? Tı senêna? A veyşana?
Farsça
İşān raftand o âmadand. Dar xânaye şomâ hast. To çe mikoni? To çetori? U gorosne/gorçi a(-st)?
Türkçe
O yapiyor, O yiyor, O alıyor, O geliyor, O gidiyor, O ağlıyor, O yaşiyor
Kurmanci
Ew dike, Ew dixwe, Ew digire, Ew tê, Ew diçe, Ew digrî, Ew dijî
Sorani
Ew deke, Ew dexwe, Ew degire, Ew tê, Ew deçe, Ew degrî, Ew dejî
Kelhuri
Ewe (di)kûd, Ewe (di)xwûd, Ewe (di)girûd, Ewe tê, Ewe (di)çûd, Ewe (di)grî, Ewe (di)jî
Zazaca
A kena, A wena, A gêna, A yena, A şona, A bermena, A cewîna
Farsça
U mikonad, U mixorad, U migirad, U miâyad, U miravad, U geryad/gerya mikonad, U mizehad/zendegi mikonad